انسان اشرف مخلوقات است و به همین دليل هیکل و اسکلت او در عین پیچیدگی، ظرافت خاص و ساختار بسیار دقیقی دارد و هرگونه تغییر غیرطبیعی یا فشار نامناسبی که بر این ساختار دقیق وارد شود، مشکلات فراوانی به دنبال خواهد داشت. ستون فقرات و نخاع شوکی که در میان آن قرار دارد، از مهم‌ترین قسمت‌های بدن بوده و در عین حال به دلیل شکل خاص بدن انسان و فعالیت‌های وی، در معرض بیشترین فشارها قرار دارد. از اين رو بيشتر افراد در آغاز دهه سوم زندگی از درد و ضایعات مختلف در این ناحیه شکايت مي‌كنند. تقریباً تمام افراد در طول زندگی خود دچار کمردرد می‌شوند. خوشبختانه اکثر کمردردها ظرف چند روز بهبود می‌یابند، ولی برخی مواقع مدت بیشتری طول می‌کشد. کمردرد حاد به کمردردی می‌گویند که ظرف چند روز تا چند هفته بهبود می‌یابد. کمردرد مزمن کمردردی است که بیش از سه ماه طول بکشد. تجربه ثابت کرده است که علت بيشتر ضایعات و ناراحتی‌های کمر، عدم رعایت وضعیت‌های صحیح بدن در فعالیت‌های مختلف و وارد آمدن فشار بیش از حد تحمل به مهره‌هاي ستون فقرات و همچنين ضعف عضلانی است؛ لذا با رعایت بهداشت کار و تصحيح وضعیت‌های مختلف بدن در فعالیت‌های روزمره و تقویت عضلات ضعیف ستون فقرات، از بروز اکثر این مشکلات پیشگیری خواهد شد.
علل کمردرد
اختلال دیسک بین مهره‌ای: دیسک‌های بین مهره‌ای، خصوصاً در ناحیه کمر همیشه تحت فشار هستند. این فشار سبب می‌شود که به تدریج آب دیسک کم و ترک‌هایی در آن ایجاد شود. این ترک‌ها می‌توانند موجب ایجاد کمردردی شوند که حداکثر تا زانو منتشر می‌شود و معمولاً همراه با خواب‌رفتگی پاها نیست. درد سیاتیک آرتروزستون فقرات تنگی کانال نخاع اختلال در مفاصل کوچک ستون فقرات
رگ به رگ‌شدگی پوکی استخوان فیبرومیالژی
سایرموارد مانند عفونت‌ها، بیماری‌های التهابی (مثل روماتیسم) یا تومورها نیز می‌توانند باعث کمردرد شوند.
تشخیص علت کمردرد
معمولاً شرح حال و معاینه دقیق می‌تواند علل خوش‌خیم و بدخیم کمردرد را از یکدیگر جدا کند. در یک ویزیت استاندارد، پزشک از بیمار خود اطلاعاتی در مورد شروع درد، محل درد، شدت درد، علائم ديگر همراه با درد، علل تشدید و تخفیف درد و سابقه بیماری‌های قبلی کسب می‌کند. روش‌های تشخیص ذیل به پزشک کمک می‌کند.
رادیولوژی ساده دیسکوگرافی میلوگرافی
توموگرافی کامپیوتری تصویربرداری با تشدید مغناطیسی بررسی‌های الکترودیاگنوستیک (نوار عصب و عضله) اسکن هسته‌ای
اولتراسونوگرافی
در قرون اخیر اگرچه بشر توانسته با پیشرفت علوم بر بسیاری از بیماری‌های عفونی فائق آید، اما تغییر شیوه زندگی و صنعتی شدن جوامع و در پی آن تبدیل كارهای بدنی به كارهای فكری و اداری، افزایش ساعات كار، وضعیت فیزیكی نامناسب بدن در حین كار، رژیم غذایی نادرست، عدم استراحت كافی، افزایش استرس‌های روحی، بیماری‌های قلبی عروقی، روماتیسم، تصادفات و … نسبت به گذشته افزایش چشمگیری داشته است. در بین این بیماری‌ها، مشكلات ستون فقرات، به‌خصوص كمردرد، در بالاترین حد است كه علت اصلی آن تغییر شیوه زندگی از تحرك و فعالیت به سمت كم‌تحركی و پشت میزنشینی و عدم تطابق صحیح وضعیت بدن با این نوع زندگي است. در بررسی آماری، شیوع كل دردهای ناحیه كمر حدود 80 درصد گزارش شده؛ یعنی 80 درصد مردم جهان حداقل یك بار كمردرد را تجربه كرده‌اند كه در جوامع صنعتی اولین تظاهرات آن از حدود30 سالگی آغاز مي‌شود و روند تخریبی سریع‌تری نیز دارد. این آمار بسیار بالا ضرورت شناخت وضعیت‌های مناسب را در زندگی امروزی نشان می‌دهد.
عوامل بروز كمردرد (كمردردهای مكانیكی)
شرايطي كه در اثر و يا به واسطه یك عامل مكانیكی مانند ضربه، حركات فیزیكی نامناسب، كم بودن قوام عضلات یا فشار بیش از حد به ناحیه ستون فقرات كمری و در اثر بد قرار گرفتن وضع بدن در حالت نشسته و ایستاده به كمر تحميل می‌شود، علت 90 درصد كمردردهاست كه به راحتی هم قابل پیشگیری هستند.
1- قرار گرفتن در وضعیت‌های نامناسب:
وضعیت نامناسب ایستادن: قرار گرفتن در وضعیت نامناسب هنگام ایستادن، سبب افزایش یا كاهش قوس‌های ستون فقرات یا انحراف جانبی آنها می‌شود كه در هر صورت منجر به كمردردهای شدید می‌گردد.
وضعیت ایستا: وضعیت ایستا و بدون تحرك، به‌خصوص وقتی كه نامتقارن و كج باشد، برای ستون فقرات بسیار مضر است. این حالت در كار با ماشین‌آلات كه نیاز به قرار گرفتن در یك وضعیت ثابت و نامتقارن به مدت طولانی دارد، بسیار اتفاق می‌افتد و اگر اصلاح نگردد، می‌تواند باعث درد قابل توجهی در ناحیه كمر شود. افرادی كه با كامپیوتر كار می‌كنند، به طور مداوم در یك وضعیت ایستا قرار دارند؛ به طوری كه سر خم شده، دست‌ها روی صفحه كلید قرار گرفته و تنها انگشتان حركت می‌كنند. این حالت با فشار بر نواحی شانه‌ای و انقباض ممتد عضلات گرد و كتف همراه است و اغلب این افراد از درد شانه‌های خود شكایت دارند. در صورتی كه صفحه كلید در سمت چپ و صفحه كامپیوتر در سمت راست كاربر قرار گیرد، به طوری كه مجبور باشد در روز مدام سرش را حركت دهد و یا اگر صفحه كلید بالاتر یا پایین‌تر از ارتفاع استاندارد خود قرار گیرد، فشار مكانیكی وارد بر ستون فقرات بیشتر شده و آسیب بیشتری به آن وارد می‌آيد. وضعیت نامناسب نشستن، خم شدن‌های طولانی از ناحیه كمر، چمباتمه زدن به مدت طولانی، خم و راست شدن مكرر نیز از دلایل دیگر است.
2- كاهش تحرك
كاهش تحرك می‌تواند نتیجه عدم استفاده یا عدم بهبودي كامل عضو بعد از آسیب دیدن باشد.
كاهش دامنه طبیعی حركات ستون فقرات و عدم استفاده فعالانه از این عضو، منجر به سفتی و كاهش خاصیت ارتجاعی آن شده و از طرفی باعث آتروفی (لاغر شدن) عضلات نگهدارنده ستون فقرات می‌شود. بدین ترتیب، عضلات ضعیف و لاغر، قدرت حمایت از ستون فقرات كمری را در شرایط مورد نیاز (مثل بلند كردن جسم سنگین از روی زمین) ندارند و باعث بروز كمردرد می‌شوند. این وضعیت با ورزش فعال در كل دامنه حركتی ستون فقرات، فیزیوتراپی و تقویت عضلات نگهدارنده قابل جبران است.
3- عدم بهبودي كامل
عدم بهبودي كامل (مثلاً بعد از یك حمله كمردرد ناشی از اسپاسم عضلانی كه منجر به كاهش گودی كمر شده) می‌تواند باعث كاهش تحرك ستون فقرات شود. در این مورد بهترین درمان، انجام تمرینات ورزشی به طور فعالانه و تحت نظر یك فیزیوتراپیست جهت اصلاح گودی كمر و بازگشت به وضعیت طبیعی است.
4- استرس ناشی از كار
نیرو و ارتعاش: نیرو و ارتعاش تولیدشده به وسيله ابزار مختلف، از طریق دست‌ها یا اندام دیگر به بدن منتقل شده و باعث فشارهای غیرمعمول، به‌خصوص در اطراف گردن و شانه‌ها می‌شود. برای مثال، كار با دریل‌های بادی، چكش زدن مداوم، پوشیدن دستكش‌های سنگین یا رانندگی طولانی، مخصوصاً با وسایل نقلیه سنگین (از قبیل تراكتورها)، یك نیروی ارتعاشی قوی به بدن منتقل می‌كند كه با افزایش فشار عمودی به دیسك‌های بین مهره‌ای به آنها آسیب رسانده و موجب بروز كمردرد می‌شود.
توالی و تداوم كار: كار سنگین و مداوم در یك وضعیت ثابت، برای ستون فقرات بسیار مضر است. به‌خصوص در مشاغل صنعتی كه نیروی زیادی برای انجام كار صرف می‌شود، بهتر است زمانی هرچند كوتاه به استراحت جهت تجدید قوا اختصاص يابد تا از آسیب‌های ناشی از كار سنگین بر ستون فقرات كاسته شود.
5- چاقی
وزن زیاد مشكل شایعی است كه گریبانگیر برخی افراد جامعه است. صرف نظر از شكل ظاهری كه یك مقوله شخصی است، عوارض ناشی از چاقی، مانند فشار روی قلب، تمایل به افزایش فشار خون، آسیب به ستون فقرات (به‌خصوص ناحیه كمر) و… قابل توجه مي‌باشد. آسیب ناشي از چاقی بر ستون فقرات كمری، بلافاصله قابل تشخیص نیست؛ به‌خصوص اینكه درد ناشی از آن بیشتر در ناحیه لگن و زانوها احساس می‌شود. شایع‌ترین شكل آسیب به صورت افزایش گودی كمر در اثر حجم زیاد شكم و آویزان بودن آن است. این حالت به مرور سبب پیدایش كمردردهای شدید و مزمن می‌شود كه در حاملگی نیز شایع است. باید توجه داشت، مدتی پس از ختم حاملگی، ستون فقرات به شكل طبیعی خود بازمی‌گردد، اما در مورد چاقی مزمن این‌طور نیست. كاهش تحرك، نتیجه قطعی چاقی است؛ به‌طوری كه افزایش حجم بافت نرم موجب قطع حركات مفصلی در انتهای دامنه طبیعی حركت‌شان می‌شود. فراموش نکنید که افراد چاق بیشتر از بقیه به آرتروز مهره‌های كمری مبتلا می‌گردند؛ بنابراين در اين افراد كاهش وزن، اولین و مهم‌ترین اقدام در درمان كمردرد است.
اميد صالحيان كارشناس ارشد فيزيولوژي ورزش
