رطوبت پوست : محتواي آب پوست زنده ( اپيدرم ودرم) تقريبا 80% است. لايه خارجي ترپوست، يعني لايه كراتينوز ( شاخي ) از سلولهاي مرده اي تشكيل شده كه محتواي آب كمتري در حدود 30 – 10 % دارند.
در صورتي كه محتواي آب پوست طبيعي باشد، پوست نرم، صاف، قابل ارتجاع ودرخشان است. در حالت طبيعي يك حركت مداوم آب از لايه هاي عمقي پوست به طرف لايه هاي سطحي وجود دارد و در نهايت اين آب از سطح پوست تبخير مي شود.
هنگامي كه پوست به عللي اعم از عوامل داخلي يا خارجي نتواند اين ميزان آب را حفظ كند، پوستي خشك حادث ميشود.
عوامل خارجي : از عوامل خارجي مي توان مواجهه با آب و هوا يا باد گرم را نام برد. از طرف ديگر شستن زياد از حد پوست سبب از بين رفتن لايه هاي چربي محافظ پوست شده و پوست را خشك مي كند. مواجهه پوست با بعضي از مواد نيز از دسته عوامل خارجي محسوب ميشود. مشاغلي كه در تماس مداوم با مواد شوينده و پاك كننده هستند مانند جراحان و تكنسين هاي آزمايشگاه نيز فرد را مستعد پوست خشك مي سازند.همچنين درمانهايي كه براي آكنه انجام ميشود اگر بصورت بي رويه و بيش از حد اعمال گردد مي تواند پوست خشك ايجاد نمايد. عامل ديگر داخلي مربوط به توانايي پوست در نگهداري رطوبت پوست است.
يك عامل مهم، بالارفتن سن است كه سبب كم شدن توانايي پوست در حفظ رطوبت ميشود. همچنين بعضي از بيماريها مانند درماتيت آتوپيك از ميزان اين توانايي مي كاهد. رژيم هاي سخت، سوء تغذيه و كمبود مواد غذايي نيز مي تواند سبب بهم ريختگي اين سد حفاظتي شود. پوست خشك ظاهري خشن و مات دارد و گاهي پوسته هاي ريزي روي آن ديده مي شود.
همچنين خطوط پوست در اين موارد واضحتر به نظر ميرسند. ممكن است خشكي پوست به حدي باشد كه سبب ايجاد خارش شود كه خود اين امر پوست را مستعد عفونتهاي باكتريال و قارچي مي كند.
هنگامي كه خشكي پوست به حد بالايي برسد اصطلاحا به آن xerosis گفته ميشود.
عليرغم تيليغاتي كه ميشود هرگز ثابت نشده كه مرطوب كردن پوست باعث برگرداندن و برعكس كردن روند پيري پوست و تاثير نور آفتاب شود ولي مي توان منافع زير را از مرطوب كننده ها انتظار داشت:
1- جلوگيري از آسيب پوست به دليل خشكي
2- محافظت از پوست به دليل ايجاد لايه نازكي از چربي
3- بهبود بخشيدن به ظاهر پوست كه پوست را نرم تر و صاف تر نشان مي دهد.
به هر حال كار عمده مرطوب كننده ها حفاظت از رطوبت پوست و دفاع در برابر آسيبهاي محيطي است. معمولا همه افراد نياز به استفاده از مرطوب كننده ندارند و افرادي كه پوستشان چرب است به مصرف مرطوب كننده احتياجي پيدا نمي كنند. هر چند اين افراد هم در مواجهه يا هواي گرم و خشك ، باد يا هواي سرد ممكن است نياز به استفاده از مرطوب كننده ها پيدا كنند.
محافظ هاي طبيعي كه سبب جلوگيري از خشكي پوست مي شوند :
1- لايه چربي روي پوست: اين لايه چربي نازك ميزان تبخير آب را كاهش ميدهد.
2- عامل مرطوب كننده طبيعي يا (NMF ) natural moisturizing factor كه تركيبي از چند ماده ساخته شده توسط پوست است و حدود 25 – 20% لايه كراتينوز را تشكيل ميدهد. اين عامل سبب باقي ماندن محتواي آب در لايه كراتينوز مي گردد.
مواد متشكله NMF :
1- اوره
2- اسيد لاكتيك
3- اسيد گليكوليك
4- فسفوليپيدها
5- اسيد مالئيك
6- اسيد پيرويك
7- نمك هاي اسيد كربو كسيليك پيروليدون
چگونه يك مرطوب كننده مناسب انتخاب كنيم ؟ مرطوب كننده ها به اشكال مختلف امولسيون مايع، پماد و كرم ديده ميشوند كه محتواي چربي و آب در اين موارد با هم فرق مي كند. مهمترين نكته در انتخاب يك مرطوب كننده توجه به نوع پوست است كه مي تواند خشك، چرب، معمولي و مختلط باشد. بايد هميشه نوع پوست را روي پوست تميز تشخيص داد. براي پوستهاي خشك بايد از مرطوب كننده هاي حاوي چربي استفاده كرد و استفاده صرف از جاذب الرطوبه ها كافي نيست. در مورد پوستهاي چرب نيازي به استفاده از مرطوب كننده نيست مگر در برخورد با آب و هواي گرم يا سرد.
در مورد پوست نرمال بايد از مرطوب كننده اي كه ميزان چربي كمتري داشته باشد استفاده كرد.
در مورد پوست مختلط يا صورتهاي داراي T-zone (قسمت پيشاني، بيني و چانه) نبايد در اين محلها كه چربتر از ساير نقاط صورت ا ست از مرطوب كننده استفاده نمود.
نكته ديگر اين است كه از آنجا كه با افزايش سن نياز پوست به مصرف مرطوب كننده بيشتر ميشود ممكن است پوستي كه قبلا نيازي به مصرف اين ماده نداشته پس از گذشت چند سال خود را ناگزير از مصرف آن ببيند.
عوامل ديگري كه بر روي انتخاب مرطوب كننده اثر مي گذارند عبارتند از حالت و چگونگي ( بافت ) مرطوب كننده. زيرا ماده اي كه خيلي چرب يا چسبنده باشد براي مصرف كننده خوشايند نيست.
مورد ديگر افزودني هايي مانند رايحه است كه مي تواند تحريك كننده يا ناخوشايند باشد. بعضي از افراد به علت حساسيت نمي توانند از مواد حاوي رايحه استفاده كنند. اين افراد بايد با تجويز پزشك موادي را استفاده نمايند كه اصطلاحا به آنها هيپوآلرژيك گفته ميشود.
مورد ديگر افزودن ضد آفتاب به مرطوب كننده است. اگر مرطوب كننده براي غروب و شب استفاده مي شود نيازي نيست كه حاوي ضد آفتاب باشد. از طرف ديگر معمولا استفاده از يك لوسيون مرطوب كننده زير ضد آفتاب در صورتي كه قرار است فرد چند ساعت در معرض آفتاب قرار بگيرد توصيه ميشود.
مواد ديگر اجزاء exotic يا افزودني هاي دلخواه و رنگ دهنده ها مانند آلانتوئين، ژلاتين، ويتامين ها و پروتئين ها هستند كه مزيت خاصي به مرطوب كننده نمي بخشند و تاكنون مستندات علمي بدست نيامده كه نشان دهنده تاثير اين موارد روي فرآيند پيري باشد.
راهنماي مصرف :
– به عنوان يك قاعده نبايد پوست خشك را زياد ( و بخصوص با صابون ) شست. همچنين اين افراد بايد از برخورد با آب وهواي خشن خودداري كنند.
– معمولا استفاده از مرطوب كننده پس از شستن صورت توصيه ميشود و بايد آن را وقتي هنوز پوست كمي رطوبت دارد استفاده كرد و به آرامي روي پوست پخش نمود. ماساژ زيادي توصيه نمي شود و ممكن است پوست را حساس كند.
– تعداد دفعات استفاده از مرطوب كننده بستگي به نوع پوست دارد و نياز آن دارد. بايد مرطوب كننده را روي صورت و گردن ماليد و اگر T-Zone صورت چرب است روي اين قسمت از مرطوب كننده استفاده نكرد.
نكته : از آنجا كه مرطوب كننده ها حاوي ميزان زيادي آب هستند نبايد بلافاصله پس از مصرف آنها در معرض هواي سرد قرار گرفت.بهتر است 20 تا 30 دقيقه پيش از برخورد با هواي سرد (مثلا زمستان)، هواي گرم يا باد، مرطوب كننده را مصرف كرد ودر موارد مذكور استفاده از مرطوب كننده هاي چرب اولويت دارند.
مرطوب كننده هاي دست : اين مرطوب كننده ها اصولا فرق زيادي با مرطوب كننده هاي صورت ندارند. به جز اينكه بيشتر كارخانه هاي سازنده ترجيح ميدهند به علت وسعت بدن يا دست اين مرطوب كننده ها را به شكل مايع و لوسيون بسازند و گاهي مي توان از آنها در حمام استفاده كرد كه يك لايه نازك مرطوب كننده روي بدن تشكيل مي دهند.
همچنين افزودني هايي كه در مرطوب كننده هاي صورت به كار مي روند ممكن است در مرطوب كننده هاي دست و بدن كمتر استفاده شوند. يك تفاوت بين مرطوب كننده هاي دست و مرطوب كننده هاي صورت و بقيه بدن اين است كه در مرطوب كننده هاي دست به علت شست و شوي مداوم دستها معمولا از چربي بيشتري استفاده ميشود كه به آساني با شستن دستها زدوده نشود. همچنين بعضي از مرطوب كننده هاي دست حاوي روغن هستند كه رطوبت لازم دست را فراهم مي كند.
مشخصات يك كرم مرطوب كننده ايده آل :
1- رنگ و بوي مناسب و شفافيت و جلاي خوب و ظاهر كاملا يكنواخت
2- عدم ايجاد حساسيت و آلودگي ميكروبي و قارچي هنگام مصرف
3- قوام و ويسكوزيته مناسب
4- قابليت پاك شدن سريع پس از شست و شو و عدم ايجاد ظاهر چرب در پوست پس از مصرف
5- قابليت جذب پوستي سريع پس از مصرف و ماساژ در پوست
