رژیم غذای دیابتی ها بایدها و نبایدها

دیابت به همراه بیماری های قلبی عروقی، چاقی و اضافه وزن از عمده ترین بیماری های غیرواگیر شایع در کشورهای مختلف و ازجمله کشور ماست. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی هم اکنون ۳۴۶ میلیون نفر در جهان دیابت دارند و ۸۰ درصد مبتلایان در کشورهای با درآمد کم یا متوسط زندگی می کنند. این سازمان پیش بینی کرد آمار مرگ و میر ناشی از این بیماری تا سال ۲۰۳۰، ۲ برابر شود.

عوامل گسترش دیابت بسیار پیچیده است اما بخش عمده آن به عواملی مانند اضافه وزن، چاقی و کم تحرکی برمی گردد. این بیماری هم اکنون به یکی از معضلات اساسی کشورهای مختلف در بخش درمان و سلامت تبدیل شده است. به همین دلیل اطلاع رسانی و آگاهی دادن به مردم درباره شیوه صحیح زندگی و راه های پیشگیری از این بیماری خط مقدم مبارزه با این بیماری محسوب می شود. در این مطلب به رژیم غذایی دیابتی ها پرداخته شده است که خواندن آن را به بیماران توصیه می کنیم.

● نحوه مصرف انسولین

۹۰ درصد مبتلایان به این بیماری، به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند و درمان آن ها داروی خوراکی است که اگر در مراحل مختلف درمان نشوند در نهایت انسولین برای آن ها تجویز می شود. این دسته به علت چاقی و اضافه وزن به این نوع دیابت مبتلا شده اند از این رو بیماری آن ها قابل پیشگیری و سپس قابل کنترل است.

اما مبتلایان نوع یک که معمولا در سنین کودکی به این بیماری مبتلا شده اند و آمارشان زیر ۱۰ درصد است، مجبورند انسولین را از ابتدا مصرف کنند. دکتر سعید حسینی متخصص تغذیه در گفتگو با خراسان می گوید:رژیم غذایی در مورد هر ۲ دسته بیماران اهمیت دارد اما مبتلایان به دیابت نوع ۲ می توانند با رژیم غذایی بیماری خود را کنترل کنند. مبتلایان به دیابت نوع یک وابسته به انسولین هستند و نمی توانند آن را کنار بگذارند. بسیاری از مبتلایان از داروهای خوراکی و سپس از انسولین برای کنترل بیماری استفاده می کنند، اثر انسولین براساس زمان متفاوت است.

افرادی که از انسولین های زود اثر استفاده می کنند، باید بلافاصله پس از تزریق انسولین وعده های اصلی را مصرف کنند اما اگر از انسولین های متوسط اثر استفاده می کنند باید یک میان وعده در بعدازظهر بین ساعت ۳ تا ۴ بعدازظهر داشته باشند و اگر انسولین طولانی اثر در هنگام صبح تزریق می کنند، لازم است آخر شب نیز یک میان وعده مصرف کنند.

● محدودیت مصرف مواد غذایی

کودکان مبتلا به دیابت دایم باید انسولین تزریق کنند و دیابت شان تحت کنترل باشد. حساسیت در کودکان دیابتی بیشتر است زیرا کودک در سن رشد قرار دارد و نباید محدودیت غذایی شدیدی برای کودک اعمال شود. این متخصص تغذیه و عضو هیئت علمی دانشکده پزشکی دانشگاه تهران با اشاره به این که رژیم غذایی مبتلایان به دیابت باید براساس شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی فرد تعیین شود، تاکید می کند: بر این اساس است که همواره توصیه می کنیم رژیم غذایی فرد دیابتی منحصر به فرد است و خود اوست که باید طبق شرایطی که دارد، بهترین رژیم غذایی را تدارک ببیند، ممکن است یک کودک دیابتی فعالیت زیادی داشته باشد و کودک دیابتی دیگری فعالیت کمی داشته باشد. نوع خوراک و مقدار داروی این ۲ کودک با هم متفاوت است.

نکته این جاست که یکی از اصول تغذیه درباره دیابتی ها به علت باورهای نادرست توسط عده زیادی به فراموشی سپرده شده است. قبلا هرکس دیابت داشت، گفته می شد که قند، برنج و نان نخورد.

در صورتی که ما متخصصان تغذیه معتقدیم اگر سبد غذایی خانوار سالم باشد یک فرد سالم و دیابتی همزمان می توانند از آن استفاده کنند.

نکته اساسی برای دیابتی ها این است که در عین پیش گرفتن رژیم غذایی سالم باید به وزن خود دقت کنند. اگر اضافه وزن یا چاقی داشته باشند، بدون شک کنترل قندشان مشکل تر خواهد شد و مجبورند داروهای بیشتری مصرف کنند. به چنین افرادی توصیه می کنیم ۵ تا ۱۰ درصد وزنشان را کم کنند.

این متخصص تغذیه با بیان این که مقدار پروتئین، قند و چربی در رژیم غذایی دیابتی ها با افراد سالم تفاوتی نمی کند، تصریح می کند: هم یک فرد سالم و هم یک فرد دیابتی باید ۵۵ درصد انرژی روزانه خود را از مواد قندی یا کربوهیدراتی دریافت کنند. هم چنین باید ۱۵ درصد انرژی از مواد پروتئینی مثل گوشت و برخی حبوبات و ۲۰ تا ۲۵ درصد هم از چربی ها تامین شود.

بنابراین میزان دریافت انرژی در هر ۲ یکی است اما در مورد مبتلایان به دیابت تاکید روی مقدار قند یا کربوهیدرات دریافتی است و نه نوع آن. بسیاری تصور می کنند مصرف زیاد کشمش ، خرما و… برای مبتلایان به دیابت مشکلی ایجاد نمی کند در صورتی که دیابتی ها نمی توانند بیش از نیاز بدن خود مواد قندی مصرف کنند و مصرف آن از هر نوع که باشد، باعث افزایش قند خون می شود. از این رو توصیه ما به دیابتی ها این است که میزان انرژی دریافتی خود را کنترل کنند و مراقب باشند که دچار اضافه وزن نشوند.

از طرفی میزان کربوهیدرات های دریافتی خود را تعیین کنند و بدانند که نوع آن چندان مهم نیست و طبخ مواد غذایی، محدودیت چربی دریافتی و حذف چربی حیوانی در صورت لزوم را هم مدنظر قرار دهند. وی درباره مصرف قندهای ساده که سوال بسیاری از دیابتی هاست توضیح می دهد: ما درباره قندهای ساده در مورد افراد سالم هم توصیه می کنیم که کمتر مصرف کنند زیرا فقط انرژی دارد و فاقد ویتامین و املاح است بنابراین بهتر است به جای کربوهیدرات ساده، کربوهیدرات های پیچیده در رژیم غذایی خود بگنجانند.

خوب است بدانید در مورد بسیاری از مواد خوراکی نمی توان با قاطعیت درباره مصرف کردن یا مصرف نکردن آن از سوی دیابتی ها نظر داد. زیرا ممکن است یک دیابتی با خوردن خربزه دچار افزایش قند خون شود و یک دیابتی دیگر با خوردن همین میوه دچار افزایش قند خون نشود. در چنین شرایطی می گوییم ممکن است فردی به خربزه حساسیت داشته باشد و فرد دیگری نداشته باشد. یک بار دیگر تاکید می کنیم که مبتلایان به دیابت با توجه به زندگی روزانه، فعالیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خود رژیم غذایی خود را تنظیم و اصلاح کنند و تحت نظر متخصص تغذیه باشند تا هم بیماری تحت کنترل باشد و هم رژیم غذایی مطابق شرایط زندگی شان باشد. هم چنین حذف میان وعده یا وعده های غذایی برای کنترل دیابت کار اشتباهی است.

این متخصص تغذیه با بیان این که اگر شخص مبتلا به دیابت میان وعده های کنترل شده داشته باشد، هیچ گاه دچار افت قند خون نمی شود، ادامه می دهد: در صورتی که فرد دیابتی دچار این مشکل شد می تواند دو حبه قند بزرگ در نصف لیوان حل کند و بنوشد و هم چنین یک کف دست نان، مقداری پنیر و یک عدد گردو به فرد داده شود و تا ۱۵ دقیقه صبر کرد تا حال بیمار بهتر شود. اگر فرد بهبود نیافت، این عمل تکرار شود و در صورت لزوم به متخصص غدد مراجعه شود.

● کودکان دیابتی

اگر یک کودک دیابتی بدون دریافت میان وعده آخر شب به خواب برود، ممکن است، در طول شب دچار افت قند خون شود که این حالت بسیار خطرناک است زیرا ممکن است سلول های مغزی اش آسیب ببیند. دکتر فاطمه کاسب متخصص تغذیه با بیان این نکته به ایسنا می گوید: در صورتی که کودکی وابسته به انسولین باشد و دچار اضافه وزن شود، والدین باید به طور تدریجی وزن کودک را کاهش دهند زیرا در غیر این صورت عوارض خطرناکی سلامت کودک را تهدید می کند. وی توصیه می کند که والدین به هیچ عنوان نباید انسولین کودک را قطع کنند و به ویژه دختر بچه های مبتلا به دیابت نوع یک به طور مرتب باید پایش رشد شوند.

هم چنین زمانی که کودک در هوای گرم قرار دارد و با فعالیت و بازی دچار افت قند خون می شود، والدین باید در مرحله اول دو حبه قند در آب حل کنند و به کودک بدهند. در مرحله بعد یک سهم میوه مثل سیب، هلو یا پرتقال متوسط ،دو قاشق کشمش، ۳ عدد خرما و یا یک لیوان شیر به کودک بدهند. در صورتی که قبل از ورزش کودک دچار افت قند خون شود، باید یک میان وعده مانند خشکبار یا بیسکویت به کودک داد تا در مدرسه مصرف کند.

نویسنده: مهاجر
روزنامه خراسان ( www.khorasannews.com )