سرطان تخمدان بسیار مرگبار است، زیرا 75 درصد موارد دیر تشخیص داده میشود، یعنی پس از آنکه سرطان به فراتر از تخمدان و اغلب به سراسر شکم گسترش یافته است.
در این هنگام، احتمال زنده ماندن پنج ساله بیمار به کمتر از 30 درصد می‌رسد. در 25 درصد مواردی که بیماری زود تشخیص داده میشود، چشم‌انداز بسیار متفاوت است: در این موارد احتمال زنده ماندن 5 سال بیمار بیش از 90 درصد است.
این تفاوت بزرگ میان میزان زنده ماندن بیمار در صورت تشخیص زودرس بیماری، این امکان را فراهم می‌کند که با بهبود تشخیص زودرس بیماری میزان مرگ و میر ناشی از آن را کاهش داد. اگر بتوان سرطان تخمدان را در مراحل اولیه تشخیص داد، با درمان‌های در دسترس فعلی می‌تواند بسیاری از زنان مبتلا را علاج کرد.
اما تشخیص زودرس سرطان تخمدان به دلایل بسیار مشکل است. تومورهای تخمدانی که در مراحل اولیه قرار دارند، ندرتا در معاینه لگنی معمول بوسیله پزشک کشف می‌شوند، چرا که تخمدان‌ها در عمق بدن قرار دارند و لمس کردن در حین معاینه مشکل است.
به علاوه در سرطان تخمدان ضایعه پیش‌سرطانی وجود ندارد (برخلاف سرطان روده بزرگ که ممکن است در ابتدا به صورت یک ضایعه پیش‌سرطانی به نام پولیپ ظاهر شود، که با آندوسکوپی می‌توان آن را دید و برداشت.
سرطان تخمدان رشته‌ای از “شاخصهای زیستی”- را تولید می‌کند، یعنی موادی قابل کشف در خون یا ادرار که احتمال وجود سرطان را مطرح می‌کنند، اما تا به حال شاخص زیستی اختصاصی برای سرطان تخمدان کشف نشده است. شاخص زیستی به نام CA-125 که شاید نام آن را شنیده باشید، برای کشف زودرس سرطان تخمدان تحت بررسی بوده است اما هنوز کارآیی آن ثابت نشده است.
البته هنوز یک بررسی بزرگ برای استفاده از این شاخص برای غربالگری سرطان تخمدان در حال انجام است،و ممکن است در آینده وضعیت آن تغییر کند.
همچنین هنوز نمی‌دانیم که سایر شاخصهای زیستی شناخته شده ارتباط داده شده با سرطان تخمدان که اکنون در مراحل انتهایی بیماری شناسایی می‌شوند، آیا در مرحله اول بیماری هم فعال هستند یا نه.
یک راهبرد دیگر برای تشخیص زودرس سرطان تخمدان سونوگرافی از راه واژن است- که در آن مولد امواج صوتی به درون واژن فرستاده میشود تا تصاویر سونوگرافی از تخمدان به دست آید.
این تکنیک می‌تواند تومورهای را مکان‌یابی کند، اما اغلب تومورهای تخمدانی سرطانی نیستند، و تنها راه برای افتراق دادن تومورهای سرطانی و خوش‌خیم جراحی است.
بنابراین بیماریابی از طریق سونوگرافی از راه واژن به تنهایی باعث خواهد شد، به ازای هر مورد تشخیص سرطان تخمدان تعداد زیادی جراحی‌های غیرضروری انجام شود. در مقابل استفاده غربالگری برای سرطان روده بزرگ و سرطان گردن رحم (به ترتیب از طریق کولونوسکوپی و پاپ اسمیر) می‌تواند بدون انجام جراحی عمده سرطان‌ها را تشخیص دهد.
به هر حال هیچ آزمایشی کامل نیست، و هر روشی که استفاده شود، برخی از زنانی که سرطان تخمدان ندارند، کارشان به جراحی خواهد کشید.
البته حدی برای این قضیه وجود دارد، و حد قابل‌قبول برای یک آزمایش غربالگری برای سرطان تخمدان این است که به ازای هر 10 جراحی دست کم یک مورد سرطان کشف شود. اما تا به حال هیچکدام از آزمایش‌های غربالگری موجود به طور منفرد حتی به نزدیکی این حد هم نرسیده‌اند.
استفاده از علائم بالینی برای تشخیص زودرس
گرچه تصور عمومی این است که علائم سرطان تخمدان بسیار دیر ظاهر می‌شوند، اما بسیاری از زنان که مبتلا به این بیماری‌بوده‌اند، با این نظر موافق نیستند و می‌گویند مدت ها پیش از آنکه تشخیص سرطان تخمدان در آنها داده شود، درد شکمی مشخص و مشکلات گوارشی داشته‌اند، که پزشکان آنها را نادیده گرفته بودند.
یک بررسی در سال 2007 بوسیله پژوهشگران در دانشگاه واشنگتن مجموعه‌ای از علائم جسمی را یافت که اغلب در زنان مبتلا به سرطان تخمدان رخ می‌دهد. پژوهشگران با توجه به این نتایج، یک “شاخص علائم” تعریف کردهاند بیانگر علائمی است که ممکن است هشداردهنده اولیه سرطان تخمدان باشند؛ این علائم شامل آروغ زدن و نفخ شکمی، احساس فشار و درد در لگن، اشکال در خوردن و به سرعت احساس پری کردن، و نیاز به ادرار کردن مکرر یا فوری.
البته برخی از کارشناسان در مورد استفاده از این شاخص علائم مردد هستند؛ به نظر آنها این علائم خیلی غیراختصاصی و مبهم هستند و با بسیاری از بیماری‌های مانند سندروم روده تحریک‌پذیر، مشکلات قاعدگی و عفونت‌های مثانه هم همراهی دارند. در یک بررسی نشان داد که از هر 100 زنی که این علائم را تجربه می‌کنند، تنها یکی از آنها واقعا سرطان تخمدان در مراحل اولیه دارد.
با این وجود بسیاری متخصصان توافق دارند که توجه به این علائم بهترین کاری است که در حال حاضر می‌توان انجام داد.، و زنانی که علائم لگنی جدید و غیرقابل‌توضیح پیدا کردهاند که دست کم برای یک ماه طول کشیده است، باید به پزشک‌شان مراجعه کنند.
بررسی‌‌های در حال انجام
بررسی‌هایی در حال انجام است که آیا استفاده از آزمایش خون برای اندازه‌گیری CA-125 به همراه سونوگرافی از راه واژن در زنان پس از سن یائسگی که خطر متوسط ابتلا به سرطان به تخمدان قرار دارند، می‌تواند به تشخیص زودرس سرطان تخمدان و افزایش احتمال زنده ماندن منجر شود یا نه.
نتایج اولیه این بررسی‌ها چندان امیدوارکننده نبوده است،اما با توجه به ادامه این بررسی‌ها باید منتظر نتایج نهایی باقی ماند. تا زمان انتشار نتایج نهایی این بررسی‌ها نمی‌توان توصیه‌ای قطعی در این مورد کرد.
چرا آزمایش غربالگری با CA125 مفید نیست؟
بسیاری از زنان از پزشکان‌شان می‌خواهند با آزمایش خون برای اندازه‌گیری CA-125 از لحاظ وجود سرطان تخمدان مورد بررسی قرار گیرند. گرچه اندازه‌گیری این ماده ممکن است در بیماران منفرد ممکن است مفید باشد، اما ابزاری خوبی برای غربالگری وسیع بیماران نیست.
یک آزمایش غربالگری آزمایشی است است که در شخصی که هیچ علائمی ندارد انجام میشود تا بیماری را آنقدر زود تشخیص دهد که بتوان آن بیمار را به طور موفق درمان کرد.
یک آزمایش غربالگری خوب باید حساسیت بالا داشته باشد، به این معنا که هنگام بیماری واقعا وجود دارد،در درصد بالایی از موارد نتیجه آن مثبت باشد. بنابراین مثلا در مورد سرطان تخمدان آزمایش غربالگری که حساسیت آن 100 درصد باشد، همه موارد سرطان تخمدان را کشف می‌کند. آزمایش غربالگری در عین حال باید بسیار اختصاصی هم باشد؛ به این معنا که هنگامی که سرطانی وجود ندارد،باید نتایج آن منفی باشد.
CA125 پروتئینی است که است که اغلب بوسیله سلول‌های سرطانی تخمدان تولید میشود و در خون در گردش است. میزان CA-125 در حدود 80 درصد زنانی که سرطان تخمدان دارند،بالا می رود،اما تنها 50 درصد این زنان بیماری در مراحل اولیه دارند.
بنابراین CA-125 به اندازه کافی در کشف زودرس سرطان تخمدان حساس نیست: به عبارت دیگر نیمی از زنانی را که سرطان در مراحل اولیه دارند، را نمی‌تواند کشف کند. این آزمایش به اندازه کافی اختصاصی هم نیست، چرا که در بسیاری از بیماری‌های دیگر از جمله سرطان‌های دیگر، آندومتریوز، فیبروئید رحمی و عفونت‌های لگنی نیز مثبت میشود.
اختصاصی بودن آزمایش برای کشف سرطان تخمدان اهمیت زیادی دارد، زیرا سرطان تخمدان هر سال در یک زن از هر 2500 زن رخ می‌دهد.
برای این مسئله را درک کنید،تصور کنید گروهی از 2500 زن را مورد یک آزمایش غربالگری برای تشخیص زودرس انجام دهیم، و فرص کنید این آزمایش 100 درصد حساسیت دارد (یعنی هر زنی که مبتلا به بیماری باشد را کشف می‌کند). حالا فرض کنید که اختصاصیت این آزمایش 99 درصد است، به این معنا که یک درصد زنانی که آزمایش در آنها مثبت میشود، سرطان تخمدان ندارند.
به این ترتیب با توجه به شیوع سرطان تخمدان، در غربالگری این 2500 زن یک مورد سرطان واقعی تخمدان کشف خواهد شد، اما در عین حال 25 زن هم به اشتباه مبتلا به سرطان تخمدان شمرده خواهند شد.
متاسفانه جراحی تهاجمی تنها را برای اطمینان یافتن قطعی از ابتلا یا عدم ابتلای زن به سرطان تخمدان است؛ در نتیجه برای این یک رن را واقعا مبتلا به سرطان تخمدان است، پیدا کنیم، باید 25 زن را در مورد جراحی غیرضروری شکمی قرار دهیم.
حال اگر این گروه 2500 نفره را به کل جمعیت یک کشور تعمیم دهید، متوجه خواهید شد که برای یافتن موارد سرطان تخمدان، چه میزان بالایی از جراحی‌های غیرضروری انجام خواهد شد.
بنابراین خطرات غربالگری عمومی با استفاده از اندازه‌گیری CA-125 بسیار بیشتر از منافع آن است.
تحولات جدید در تشخیص سرطان تخمدان
برای مدت درازی تصور بر این بود که اغلب سرطان‌های تخمدان از سطح (اپی‌تلیوم) تخمدان منشا می‌گیرند، اما پژوهش بوسیله آسیب‌شناسان این برداشت را تغییر داده است. اکنون به نظر می‌رسد که برخی از سرطان‌های تخمدان در انتهای لوله‌های رحمی (لوله‌های فالوپ) از فیمبریا یا مژک‌های این لوله‌ها- زائده های انگشت‌مانندی که تخمدان‌ها ار جارو و تخمک آزادشده را وارد رحم می‌کنند، منشا می‌گیرند.
این کشف دانشمندان را به این فرض رسانده است که سرطان تخمدان در مراحل اولیه و سرطان تخمدان در مراحل پیشرفته در وقوع دو بیماری مجزا هستند.
دکتر مایکل جی بیر متخصص سرطان‌شناسی زنان در بیمارستان عمومی ماساچوست اعتقاد دارد که سرطان‌های تخمدان از که از مژک‌های لوله‌های فالوپ منشا می‌گیرند، ممکن است 75 درصد سرطان‌ها ی تخمدان را که به مرگ بیمار منجر می‌شوند،تشکیل دهند.
به گفته او این نوع سرطان تخمدان چون در لوله‌های فالوپ که آزاد و آویزان هستند،قرار دارند، بنابراین سلول‌های جداشده سرطانی می‌توانند روی تخمدان کاشته شوند، و از همه مهمتر در همان مراحل ابتدایی به سراسر شکم منتشر شوند. در مقابل سرطان‌های تخمدان “خوب”، ممکن است از کیست‌های درون تخمدان منشا بگیرند. به گفته او این سرطان‌های “خوب” به صورت تومورهایی در می‌آیند که مدت طولانی مخفی باقی می‌مانند و به رشد خود ادامه می‌دهند و می‌تواند در معاینه لگنی آنها را احساس کرد و با جراحی خارج کرد.
البته همه دانشمندان با این نظریه موافق نیستند، اما اگر ثابت شود که برخی از تومورهای تخمدانی به علل ژنتیکی نسبت به سایر تومورها تهاجمی‌تر هستند، ممکن است بتوان با استفاده از تکنیک‌های ژنومیکی هدف‌هایی را در این سلول‌ها برای ایجاد درمان‌های جدید و موثرتر تعیین کرد.
شما چه کار می‌توانید بکنید؟
گرچه پژوهش‌ها در مورد سرطان تخمدان ادامه دارد، اما هنوز این پژوهش‌ها مانند سرطان پستان به استفاده‌های بالینی منجر نشده است. اما در حال حاضر شما می‌توانید این اقدامات را برای سرطان تخمدان انجام دهید:
خطر ابتلا خود به سرطان تخمدان را بشناسید: همراه کردن آزمایش CA-125 و سونوگرافی از راه واژن می‌تواند در زنانی که در معرض خطر بالا برای سرطان تخمدان هستند، به تشخیص زودرس بیماری کمک کند. در صورتی که مادر،خواهر، مادربزرگ، خاله یا دخترخاله‌ای دارید که به سرطان تخمدان مبتلا بوده است، از لحاظ ژنتیکی خطر بالاتری برای ابتلا به سرطانغ تخمدان دارید. افرادی که دارای جهش‌های ژنی BRCA1 یا BRCA2 هستند نیز در معرض خطر بیشتر سرطان تخمدان هستند.
اغلب کارشناسان در این زنان در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان تخمدان انجام آزمایش خون برای اندازه‌گیری CA-125 و سونوگرافی از راه واژن را هر شش ماه یک بار توصیه می‌کنند. در چنین زنانی نتیجه مثبت آزمایش CA-125 با احتمال بیشتری ممکن است واقعا به معنای وجود سرطان تخمدان باشد، بنابراین انجام جراحی تهاجمی برای نمونه‌برداری ارزش انجام دادن را دارد.
زنان در معرض خطر بالای سرطان تخمدان پس از یائسگی ممکن است تصمیم بگیرند تخمدان‌های‌شان را بردارند- جراحی که 90 درصد در پیشگیری از سرطان تخمدان موثر است.
به علائم شکمی توجه کنید:
اگر در معرض خطر متوسط سرطان تخمدان هستید، به ظهور علائم شکمی یا لگنی جدید که برای یک ماه یا بیشتر ادامه پیدا می‌کند و درمان‌هایی مانند استفاده از ملین ها، ورزش و تغییر رژیم غذایی آنها موثر نبوده است، توجه داشته باشید.
اگر این علائم با وضعیت معمول‌تان بسیار متفاوت است و موجب نگرانی‌تان شده است برای معاینه لگنی کامل به متخصص زنان‌تان مراجعه کنید.
اگر معاینه لگنی مشکوک بود،باید به دنبال آن سونوگرافی از راه واژن و احتمالا آزمایش CA-125 انجام شود. اگر نیاز به جراحی دارید، این جراحی باید بوسیله یک متخصص سرطان‌های زنان یا جراحی که در مورد سرطان تخمدان تجربه دارد انجام شود.
