گياه چاي به صورت بوته، درختچه يا درختي است با نام عملي THEA SINENSIS يا CAMELIA که از خانواده‌ي چاي (THEACEAE) مي باشد. اين گياه در نقاطي از جهان از جمله هندوستان، چين، سريلانکا، ژاپن، ايران و نواحي ديگر پرورش مي يابد. چون در سه فصل از سال (بهار، تابستان و پاييز) برگ هاي آن برداشت مي شود، لذا در اکثر نقاط ، چاي به صورت بوته وجود دارد؛ ولي در صورتي که هيچ گونه برداشتي از آن صورت نگيرد، کم کم مرتفع شده و به صورت درختچه يا درخت در مي آيد.
قسمت اصلي مورد استفاده‌ي بوته ي چاي، برگ آن است که به صورت‌هاي مختلف تبديل به انواع چاي مي شود.
با توجه به اين که در ايران دو نمونه چاي سبز و چاي سياه وجود دارد و بسياري از افراد از ماهيت آنها اطلاع کاملي نداشته و خواص متعددي براي آنها قائل مي شوند، در اين مطلب انواع چاي موجود در ايران و جهان و خواص مربوط به آن را بيان مي کنيم.
لازم به ذکر است که گياه چاي سبز و سياه يکي است، ولي در نوع عمل آوردن آنها تفاوت وجود دارد.
چاي سبز(GREEN TEA)
در صورتي که برگ تازه‌ي چاي را به سرعت خشک کنند، چاي سبز به دست مي آيد. در اين شرايط اجازه‌ي تخمير به چاي داده نمي شود.
مهم ترين خواص چاي سبز شامل موارد زير است:
ضد پوسيدگي دندان به علت فلورايد بالا،
ضد سرطان معده و پوست ،
ضد خارش و التهاب حاصل از گزش حشرات،
تحريک سيستم ايمني بدن.
چاي سبز در کشور چين، ژاپن، ترکمن صحراي ايران و بعضي نقاط ديگر مصرف دارد. چاي سبز را مي توان مانند چاي سياه، دم کرده و مصرف نمود.
چاي سياه يا معمولي(BLACK TEA)
در صورتـــي کـــه بـــرگ تــازه‌ي چـــــــاي، مــورد عمـليــات تـخمـيــر(FERMENTATION) قرار گيرد، تغييراتي در رنگ، بو، مزه و مواد و اثرات آن نسبت به چاي سبز ايجاد مي شود. پس از مراحل تخمير، آن را خشک کرده و بسته بندي مي کنند.
با وجود اين که امروزه چاي معمولي به عنوان يک نوشيدني گرم با مصرف بسيار گسترده رو به روست، ولي بايد در نظر داشت که چاي علاوه بر خوراکي بودن به عنوان يک گياه دارويي با اهميت، داراي خواص متعددي است. با توجه به قدمت شناخت چاي توسط بشر و مصرف بسيار زياد آن، هزاران تحقيق وسيع بر روي آن صورت گرفته که نشان دهندهي اهميت اين گياه با ارزش است.
تا کنون 51 اثر مختلف از چاي گزارش شده که مهم ترين اين خواص عبارت‌اند از: ضد درد، ضد آميب، ضد آلزايمر (ضد فراموشي)، ضد آرتريت ، ضد تصلب شرابين، ضد باکتري، ضد سرطان ، ضد افسردگي، ضد قند خون ، ضد التهاب، ضد جهش ژني، ضد نيتروزآمين، ضد اکسيدان ، ضد اسپاسم، ضد ويروس، قابض، مقوي قلب، محرک سيستم عصبي مرکزي، ادرار آور، محافظ کبد ، کاهنده‌ي پرفشاري خون ، محرک قدرت ايمني بدن، کاهش دهندهي چربي خون، کاهش دهندهي تري گليسريدها و محرک مجاري تنفسي.
خواص مذکور بين چاي سبز و معمولي مشترک بوده و بسته به درصد مواد موجود در آن ها ممکن است در قدرت اثر آنها تفاوت وجود داشته باشد.
چاي اولونگ(OOLONG TEA)
در صورتي که برگ تازه ي چاي به صورت ناقص تخمير شود، چاي اولونگ به دست مي آيد. اين گونه چاي در ايران و بسياري از نقاط دنيا توليد نمي شود، ولي در کشور چين توليد مي شود.
از خواص مهم چاي اولونگ، کاهش کلسترول خون است که مي تواند در هر وعده‌ي غذاي چرب، مقدار کلسترول خون را در حد متعادل نگه دارد. هم چنين دانشمندان ژاپني معتقد هستند که مصرف اين نوع چاي باعث کاهش فشارخون شده و مي تواند در جلوگيري از بعضي مشکلات قلبي- عروقي موثر باشد.
دکتر محمد صالحي سورمقي- دکتراي تخصصي فارماکوگنوزي “داروشناسي”
