بیماری های قلبی را می توان از نقطه نظر ورزشی به دو گروه تقسیم کرد: آنهایی که قابل پیشگیری و درمان هستند و آنهایی که قابل پیشگیری و درمان های طبیعی نیستند.
از بیماری های قلبی قابل پیشگیری می توان به بیماری شریان کرونری، سکته های قلبی و فشار خون اشاره کرد.
ورزش علاوه بر پیشگیری از بیماری شریان کرونری و فشار خون، برای درمان نیز مؤثر است. تمرین ورزشی کارآیی قلبی را بهبود می بخشد و به همراه دیگر راه های درمانی مانند استفاده از دارو، تغییرات رژیم غذایی و ترک سیگار ممکن است از تصلب شرایین جلوگیری کند یا روند آن را معکوس سازد.
اگرچه در ۲۵ سال اخیر به طور یکنواخت مرگ و میر ناشی از بیماری شریان کرونری کاهش یافته اما شیوع این بیماری برای زنان و مردان افزایش داشته است. بنابراین مقابله با این بیماری همچنان گیج کننده باقی مانده است. بیماری شریان کرونری در واقع به خاطر شیوه زندگی به وجود می آید و با عواملی مثل رژیم غذایی پرچرب، بی تحرکی، کشیدن سیگار، چاقی و فشارهای روانی زیاد، تشدید می شود. روش های درمانی مثل دارو درمانی، جراحی انشعابی شریان کرونری و آنژیوپلاستی نمی توانند علت اصلی این بیماری را از بین ببرند و فقط تغییر در روش زندگی می توانند این کار را انجام دهد.
با توجه به شدت بیماری یا عوامل تهدید کننده آن، توصیه های تمرینی گوناگونی وجود دارد اما قانون اصلی چه برای درمان و چه برای پیشگیری این موضوع مهم است: ارزیابی فیزیولوژیکی باید با ورزش ملایم همراه شود و بیشتر بیماران باید سه بار در هفته تمرین های هوازی ملایم داشته باشند که مدت آن حداقل ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول بکشد.
تمرین ورزشی علاوه بر افرادی که در معرض خطر ابتلا به بیماری قلبی هستند (یعنی افرادی که نشانه هایی از نارسایی قلبی ندارند اما دارای چندین عامل تهدید کننده، بیماری قلبی هستند)، برای آنهایی که حمله قلبی داشته اند یا تحت عمل جراحی بای پس یا آنژیوگرافی قرار گرفته اند، نیز مؤثر است. درمان های غیر دارویی مانند ورزش و تغذیه قدم اول پیشگیری و درمان فشار خون خفیف و بدون عارضه است و اثر کمتری را در درمان شکل متوسط تا شدید بیماری دارد اما این به آن معنی نیست که مصونیت کامل آنها از چنین بیماری هایی تضمین شود. زندگی پراسترس امروزی و وارد شدن زنان در مشاغل اجتماعی و سیاسی آنها را نیز به مقدار قابل توجهی مستعد روبرویی با چنین بیماری هایی کرده است. زنان کارمندی که بیش از حد، مشغول کارهای پر دغدغه هستند و چندین عامل دیگر تهدیدکننده مانند سابقه خانوادگی، استفاده از قرص ضد بارداری، کشیدن سیگار و چاقی را نیز به همراه دارند، باید توجه خاصی به احتمال وقوع این نوع بیماری ها داشته باشند. اگر چنین افرادی شیوه زندگی بی تحرک را دنبال کنند باید خیلی زود منتظر عواقب جبران ناپذیر بیماری شریان کرونری و سکته قلبی باشند.
● انواع بیماری های قلبی
بیماری های قلبی را می توان به انواع زیر تقسیم کرد:
۱) نارسایی های مربوط به عروقی که خود قلب را تغذیه می کنند (مانند سکته قلبی)
۲) بیماری های دریچه ای قلب و نارسایی قلبی (مانند تنگی دریچه میترال یا دولتی، گشادی دریچه آئورت)
۳) بیماری های مادرزادی قلب (مانند وجود سوراخ در دیواره بین دو بطن یا دو دهلیز)
۴) افزایش فشار خون
براساس شواهد موجود، ورزش عمدتاً در پیشگیری و درمان بیماری های عروق قلب مؤثر است و بیشتر در این مورد توصیه می شود اما علی رغم اینکه گزارش شده ورزش و فعالیت بدنی، بیشتر در پیشگیری از بیماری های عروق قلب نقش دارد. برای بیماری های دریچه ای و مادرزادی قلب فعالیت های تحت کنترل و سبک توصیه می شود البته در بعضی موارد ورزش برای آنها ممنوعیت دارد.
● عوامل تشدیدکننده بروز سکته قلبی
مهمترین عوامل تشدیدکننده زمینه بروز سکته قلبی عبارتند از:
۱) افزایش چربی های خون
۲) افزایش فشار خون
۳) کشیدن سیگار
۴) بیماری دیابت
۵) جنسیت (مرد بودن)
۶) چاقی
۷) قرص ضد بارداری
۸) الکل
۹) سن بالا
۱۰) سابقه خانوادگی
۱۱) شیوه زندگی بی تحرک
۱۲) استرس
● افزایش کلسترول
افزایش چربی خون به تغییر در کیفیت و کمیت چربی های سرم اطلاق می شود که ممکن است در اثر تغییر در متابولیسم لیپورپروتیین ها یا به علت اختلال سیستم ها و اندام های مختلف که در میزان چربی های سرم مؤثرند ایجاد شود. افزایش چربی های خون همراه با اترواسکلروز عروق محیطی و کرونری هستند. بدین ترتیب، سطح کلسترول و تری گلیسرید (چربی های اشباع شده) اضافی خون با امراض کرونر قلب رابطه نزدیکی دارند.
● استعمال دخانیات
هر اندازه تعداد سیگارهایی که در یک روز مصرف می شود بیشتر و هر قدر مدت زمان سیگار کشیدن طولانی تر باشد، عوامل تهدیدکننده امراض کرونر قلب و سرطان ریه بیشتر است. در افراد معتاد به سیگار، امکان پیدایش نارسایی های قلبی ۳ برابر افراد عادی است. کشیدن سیگار امکان ابتلا به بیماری عروق قلبی را تا ۳ برابر افزایش می دهد.
● افزایش فشار خون
هرگاه فشار سیستولیک از ۱۶۰ میلیمتر جیوه و فشار دیاستولیک از ۹۰ میلیمتر جیوه بیشتر باشد نشان دهنده پرفشار خونی است. فردی با فشار خون سیستولی بیش از ۱۵۰ میلیمتر جیوه دارای دو برابر امراض تهدیدکننده کرونر قلب نسبت به فردی که دارای فشار خون سیستولی کمتر از ۱۲۰ میلیمتر جیوه است، می باشد.
● سن
معمولاً هر قدر سن شما بیشتر باشد عوامل تهدیدکننده سکته قلبی در شما بیشتر است. برای مثال، بین سنین ۲۵ تا ۳۴، میزان تلفات ناشی از سکته قلبی ۱۰ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر مرد سفیدپوست، در سن ۵۵ تا ۶۴ این رقم به صد برابر افزایش یافته، یعنی نزدیک به ۱۰۰۰ نفر در ۱۰۰ هزار نفر است. شاید به نظر برسد که بروز عوارض قلبی در سنین پیری و کهنسالی است، در حالی که آمار و ارقام حاکی از این است که بروز اختلالات قلبی به طور متوسط در سنین ۲۲ سالگی دیده شده و میزان آن حتی در کشورهای پیشرفته سال به سال رو به افزایش است.
● چاقی
عوامل تهدیدکننده سکته قلبی با زیاد شدن نسبت چربی بدن افزایش پیدا می کند. شواهد پژوهشی نشان داده است افرادی که ۲۰ درصد وزن بدنشان و بیشتر، چربی داشتند ۵/۲ برابر بیشتر از افرادی با وزن متوسط یا کمتر از متوسط، دچار مرگ و میر ناشی از بیماری های قلبی و عروقی بودند. به خاطر داشته باشید که شایع ترین علت چاقی، عدم تمرین های ورزشی است. شاید چاقی به تنهایی عامل اصلی نباشد اما وقتی با عدم کنترل رژیم غذایی همراه باشد که اغلب چنین است، امکان دارد باعث بروز بیماری عروق قلبی شود.
● جنسیت
از نقطه نظر علم پزشکی، حداقل تا سن ۴۰ سالگی زنان نسبت به مردان کمتر دچار نارسایی قلب و عروق می شوند. بیماری های قلبی در میان زنان سنین باروری نادر است.
تحقیقات نشان داده که وجود هورمون استروژن که یک هورمون جنسی ظهور صفات زنانه است، سکته های قلبی و مرگ و میرهای ناگهانی را در زنان نسبت به مردان کاهش می دهد. بروز امراض کرونر قلب در مردان جوان بیشتر از زنان جوان است. برای مثال میزان مرگ و میر مردان سفیدپوست ۳۵ تا ۴۴ سال ۶ برابر زنان سفیدپوست همسال آنها است.
● اثرات ورزش
ورزش و تحرک بدنی در تقویت قلب و جلوگیری از بیمار شدن آن اثرات زیادی دارد که از جمله آنها می توان موراد زیر را برشمرد:
● عروق خونی
۱) رگ های فرعی و مویرگ هایی که خون را به بافت های قلب می رسانند تقویت می شوند. در حال حاضر مطالعاتی که مستقیماً تأییدکننده تأثیر تمرین های ورزشی بر افزایش عروقی شدن جانبی قلب باشد، چندان زیاد نیست. در واقع اغلب این تحقیقات به طور غیر مستقیم بر عروقی شدن جانبی قلب توسط تمرین صحه می گذارند. البته در مطالعه ای روی انسان نشان داده شده که در دو نفر از ۶ نفر مریض کرونر قلب عروقی شدن جانبی صورت گرفته است. گسترش گردش خون در عروق عضله قلب به این معنی است که هر تار این عضله به وسیله تعداد بیشتری مویرگ خونی تغذیه می شود و اگر یکی از مویرگ ها مسدود شد، تار عضلانی قلب مبتلا به نارسایی اکسیژن و مواد غذایی نخواهد شد.
۲) هیچ تحقیقی تاکنون، افزایش اندازه عروق در انسان را نشان نداده است. هرچند مطالعات نمونه برداری روی کلارنس دمار قهرمان معروف دوی ماراتن نشان داد که اندازه شریان های کرونر نام برده دو تا سه برابر اندازه معمولی بوده است. از آنجایی که این ورزشکار به طور منظم تا سن ۶۹ سالگی در مسابقات ماراتن شرکت داشته است، می توان چنین استناد کرد که حجیم بودن عروق کرونر مربوط به تمرین های منظم ورزشی نامبرده است. این واقعیت که توارث نیز ممکن است در این موضوع تأثیر داشته باشد را نباید از نظر دور داشت. بحث در رابطه فعالیت بدنی با بیماری عروق قلبی بیشتر روی فعالیت هایی تاکید دارد که دراز مدت و منظم انجام شوند.
