به گفته متخصصان، چاقی مهم ترین بیماری قرن ۲۱ است که متاسفانه عوارض بسیار زیادی را هم به دنبال دارد. در این بین اگر مسائلی مثل پرخوری، عادات غلط غذایی، عدم تحرک و… را درنظر نگیریم، بعضی افراد به طور ژنتیکی استعداد خارق العاده ای در چاق شدن دارند و از این بابت باید هرچه فریاد دارند بر سر ژن های محترم خود بکشند!
در هر حال دلیل اضافه وزن هرچه که باشد، سلامت فرد را به خطر می اندازد و باید برای رفع آن اقدام کرد. در بسیاری از مواقع با تغذیه صحیح، رژیم درمانی اصولی و افزایش میزان تحرک روزانه می توان از شر چربی های اضافه خلاص شد اما گاهی چاقی به یک بیماری تبدیل می شود و جراحی، راهکار نهایی خواهد بود.
● چرا چاقی خطرناک است؟
چاقی باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری های مختلف مانند بیماری های قلبی عروقی، دیابت، فشار خون، آرتروز زانو، برخی سرطان ها (سینه، رحم، تخمدان، کیسه صفرا، روده بزرگ، پروستات)، اختلالات باروری و… می شود. همچنین براساس مطالعات آماری افراد چاق بیشتر از افراد معمولی در بیمارستان بستری می شوند و شیوع سکته قلبی در آنها سه برابر بیشتر از افراد معمولی است.
● وزن ایده آل چقدر است؟
روش های متعددی برای محاسبه وزن ایده آل وجود دارد ولی اندازه گیری شاخص توده بدن یا همان BMI روشی کاربردی تر است و جهت تشخیص اختلالات وزنی به کار گرفته می شود. در این روش وزن (به کیلوگرم) را به مجذور قد (به متر) تقسیم می کنیم و نتیجه تعیین کننده میزان تناسب اندام یا چاقی فرد خواهد بود و براساس جدول زیر قابل تفسیر است:
BMI / تفسیر
کمتر از ۱۸/۵ /کم وزن
۱۸/۵ تا ۵ /طبیعی
۲۵ تا ۳۰/اضافه وزن
۳۰ تا ۳۵/چاقی متوسط
۳۵ تا ۴۰/چاقی زیاد
بیشتر از ۴۰/فوق العاده چاق
مثلا فردی که ۱۷۰ سانتی متر قد و ۱۲۰ کیلوگرم وزن دارد، دارای BMI ۴۱ است و فوق العاده چاق محسوب می شود و بای پس معده روش جراحی پیشنهادی برای او خواهد بود: ۴۱=۲(۱/۷)÷۱۲۰
● بالن معده، مناسب چه افرادی است؟
افزایش بیماری چاقی، متخصصان را بر آن داشته است تا راهی را جست و جو کنند که کمترین عارضه را برای بیمار ایجاد کند و روش کم خطر و سالمی برای کاهش وزن افراد چاق باشد. در این بین، بالن معده باتوجه به اینکه عوارض اعمال جراحی را ندارد و به صورت سرپایی و در کلینیک ها یا مطب قابل انجام است، روز به روز فراگیرتر می شود اما برای چه بیمارانی گذاشتن بالن داخل معده مفید است؟
بیماران بسیار چاق که دچار عوارض چاقی مثل تنگی نفس حین خواب، بیماری قند و افزایش فشار خون شده اند.
بیماران چاقی که مجبور به انجام عمل های جراحی مثل عمل قلب، استخوان و… هستند.
بیماران درجه یک چاق که نگران ابتلا به عوارض چاقی هستند ولی با رژیم و دارو وزنشان کم نشده است.
افرادی که BMI بیشتر از ۳۰ و ۳۵ دارند.
افراد چاقی که جراحی را قبول نمی کنند.
بیمارانی که فوق العاده چاقند و باید قبل از عمل با گذاشتن بالن، خطرات بیهوشی و عمل را در آنها کم کرد. (BMI بالاتر از۵۰ )
البته در بعضی افراد به هیچ عنوان نمی توان بالن گذاری کرد؛ به عنوان مثال، افرادی که قبلا تحت عمل جراحی معده قرار گرفته اند، افرادی که زخم معده یا اثنی عشر یا سیروز کبدی دارند و افرادی که مدت زمان زیادی است که داروی ضدانعقاد خون مصرف می کنند جزو این گروه محسوب می شوند. بنابراین انجام آزمایش کامل خون، تست قلبی و آندوسکوپی مری، معده و اثنی عشر قبل از گذاشتن بالن معده ضروری است.
● روش کار چگونه است؟
بعد از بیهوشی بیمار (که معمولا بیهوشی عمومی نیست) از طریق آندوسکوپی، بالن روی هم خوابیده را داخل معده او قرار می دهیم و از طریق لوله وصل شده به بالن به طور متوسط ۵۰۰ سی سی سرم نرمال سالین و ۱۰ سی سی ماده رنگی متیلن بلو تزریق می کنیم تا بالن متسع شود. سپس لوله متصل به بالن را درمی آوریم تا بالن داخل معده بماند و با آندوسکوپ محل بالن را داخل معده مجددا چک می کنیم. دو ساعت بعد هم بیمار با دستورات غذایی مرخص می شود و به طور متوسط بالن شش ماه داخل معده باقی می ماند.
در این بین، گذاشتن بالن در معده تا چند روز و حداکثر یک هفته باعث بروز علائم گوارشی مانند تهوع، استفراغ، ترش کردن، سوزش سر دل، ضعف و بی حالی و درد مختصر شکم می شود که باتوجه به فیزیولوژی دستگاه گوارش و وضعیت جسمی و روحی افراد متفاوت خواهد بود اما عملکردن به توصیه های پزشک معالج و مشاور خود تا حدود زیادی در برطرف کردن آنها موثر است و مختصری از علائم باقیمانده نیز توسط داروهای تجویزشده رفع می شود. فراموش نکنیم گذاشتن بالن اگر با رعایت رژیم غذایی همراه باشد معمولا بین ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم کاهش وزن را به دنبال دارد.
● حلقه معده (باندینگ) مناسب چه افرادی است؟
یکی از راه های محدودکننده حجم معده، گذاشتن باند یا حلقه دور معده است که در سال ۲۰۰۱ توسط سازمان غذا و داروی آمریکا مورد تایید قرار گرفته است. در این روش از طریق لاپاراسکوپ حلقه ای از جنس سیلیکون دور معده قرار می دهیم که این وسیله معده را به دو قسمت تقسیم می کند و توسط راه باریکی به هم ارتباط دارند (مثل یک ساعت شنی نامتقارن که قسمت بالایی کوچک تر از قسمت پایینی است) و وقتی معده کوچک پر می شود شما احساس سیری می کنید.
● مزایای روش باندینگ
قابل برگشت است یعنی بعد از گذشت زمان درصورت بروز هرگونه مشکل می توان معده را به شکل اول برگرداند.
قابل تنظیم است و برای خانم هایی که در آینده تصمیم به بارداری دارند، روش مناسبی محسوب می شود.
با لاپاراسکوپی انجام می شود و به دلیل عدم برش جراحی، بیمار درد کمتری تحمل می کند، عوارض اعمال جراحی بزرگ را ندارد، تغییری در آناتومی معده ایجاد نمی شود و فرد نیاز کمتری به داروها و مکمل های غذایی دارد.
هزینه آن از بای پس معده کمتر است.
● چه کسانی کاندیدای باندینگ هستند؟
این روش برای چاقی مفرط درجه دو که شامل بیماران با BMI ۳۵ یا ۴۰ هستند، بسیار مناسب است و در صورت نیاز می تواند برای همیشه در بدن باقی بماند اما این روش مناسب کسانی که میل زیادی به شیرینی دارند، نیست و بای پس توصیه می شود.
● پلیسه معده مناسب چه افرادی است؟
پلیسه معده روشی نوین در درمان بیماران مبتلا به چاقی است که با ایده اجتناب از روش های پرهزینه و پرخطر در درمان جراحی بیماری چاقی و روی آوردن به کارهای محافظه کارانه تر، برای اولین بار توسط جراحان ایرانی به دنیا معرفی شده و به عنوان یکی از محبوب ترین روش های جراحی چاقی با عوارض بسیار کم، مورد استقبال بیماران و جراحان قرار گرفته است. این روش در بیمارانی که حدود ۳۵ تا ۴۰ کیلوگرم اضافه وزن دارند، روش مناسبی است و به کمک لاپارسکوپی و با بیهوشی عمومی انجام می شود. در این روش طول معده را به صورت دامن روی هم پلیسه می زنیم؛ البته هیچ قسمتی از معده بریده نمی شود تا فضای داخل معده تنگ شود. از این رو بیمار به دلیل کوچک شدن فضای معده قادر به خوردن حجم زیاد غذا نخواهد بود.
از طرفی پلیسه معده یک روش دائمی و البته قابل برگشت بوده و می تواند برای همیشه در بدن باقی بماند. همچنین این روش برای خانم هایی که در آینده تصمیم به بارداری دارند، روش ایده آلی است و تکنیک مناسبی برای بیماران محسوب می شود که تمایل کمرتی به مراجعات مکرر دارند.
● اسلیو مناسب چه افرادی است؟
روش Sleeve اولین بار در سال ۱۹۹۳ در استرالیا توسط دکتر Jamieson و بعد از آن توسط دکتر Johnston در سال ۱۹۹۶ در انگلستان انجام شد و از سال ۲۰۰۴ به بعد به عنوان یکی از روش های جراحی در کاهش وزن در تمام دنیا گسترش یافت. در این روش جراحی که به طریق لاپاراسکوپی صورت می گیرد، قسمت عمده سمت چپ معده بیمار برداشته می شود و معده به شکل لوله باریکی (شبیه موز) باقی می ماند و به دلیل کاهش چشمگیر حجم معده، بیمار با مصرف مقدار کم غذا احساس سیری می کند و در نتیجه کالری مصرفی کاهش یافته و کاهش وزن رخ می دهد. از طرفی در این روش بیمار پس از شش ماه نیمی از اضافه وزن خود را از دست می دهد و ظرف دو سال به وزن نرمال می رسد.
نرمال بودن عملکرد معده، ساده و کوتاه بودن روش جراحی، مدت اقامت سه تا چهار روزه بیماران در بیمارستان و عدم وجود جسم خارجی در معده مانند روش باندینگ ازجمله مزایای روش اسلیو است اما میزان کاهش وزن کمتر از روش بای پس، برگشت ناپذیربودن و قابلیت گشادشدن و افزایش حجم قسمت باقیمانده پس از پنج سال ازجمله مضرات آن محسوب می شود.
● بای پس معده مناسب چه افرادی است؟
در بای پس معده که دو عمل جراحی، یک جا روی بیمار انجام می شود دو هدف مدنظر است؛ هدف اول اینکه فرد غذای کمتری میل کند و هدف دوم اینکه مواد غذایی کمتر جذب شود. در این روش ابتدا معده را با دوختن به دو ناحیه تقسیم کرده و قسمت کوچک تر که معمولا حجمی معادل ۵ تا ۱۰ درصد کل معده را دارد، مسوولیت نگهداری غذا را به عهده می گیرد.
در این روش هیچ قسمتی از معده جدا نمی شود و قسمتب زرگ تر معده کماکان به ترشح آنزیم های معمول می پردازد ولی غدا وارد این قسمت نمی شود. سپس یک قسمت از روده را به معده کوچک تر متصل می کنند. در این عمل قسمتی از روده که در جذب نقش مهم تری دارد از مسیر خارج می شود و بالطبع فرد خیلی سریع تر از قبل احساس پرشدن معده و سیری می کند؛ در ضمن مواد غذایی کمتری نیز جذب می شود. به کمک بای پس، بیماران ۸۰ تا ۱۰۰ درصد اضافه وزن خود را از دست می دهند و پس از آن تا آخر عمر در وزن ایده آل خود باقی خواهد ماند.
این روش در بیماران با BMI بالای ۴۰ که در رده چاقی درجه سه یا مفرط هستند، آخرین و قطعی ترین روش درمانی محسوب می شود. درواقع این دسته از بیماران بارها رژیم های غذایی مختلف را تجربه کرده ولی متاسفانه قادر به کاهش وزن در حد وزن ایده آل خود نشده اند و پس از پایان دوره رژیم درمانی به وزنی به مراتب بیشتر از وزن اولیه خود بازگشته اند.
● عوارض بای پس معده
بیمارانی که این روش درمانی مناسب آنهاست، همواره از عواقب و عوارض این عمل هراس دارند اما باید بدانند خطرات و عوارض این عمل جراحی بیشتر از دیگر عمل ها نیست چراکه هرکدام از ما در هر لحظه از زندگی مان ممکن است به دلایلی مجبور به انجام عمل جراحی مختلف مثل آپاندیسیت، شکستگی ها، سزارین و… شویم. یکی دیگر از عوارض این عمل سوءجذب بعضی ویتامین هاست که با تجویز مکمل های ویتامینی رفع خواهد شد.
● دکتر هاشم زاده مراقبت های بعد از جراحی های چاقی را در ۵ نکته خلاصه می کند
▪ مصرف وعده های غذایی بسیار کوچک
▪ آهسته غذاخوردن و جویدن صحیح مواد غذایی
▪ مصرف مکمل های غذایی طبق تجویز پزشک معالج
▪ ورزش و فعالیت بدنی منظم
▪ انجام چکاپ های دوره ای بعد از انجام جراحی چاقی
● چگونه چاقی را درمان کنیم؟
هدف از درمان چاقی رسیدن به وزن مناسب است که سلامت فرد را به دنبال دارد و برای رسیدن به وزن مناسب باید رژیم غذایی و سبک زندگی را تغییر داد و بر فعالیت ورزشی و فیزیکی افزود.
علاوه بر آن پزشک می تواند با تجویز دارو و یا عمل جراحی به بیمار چاق کمک کند تا به وزن مناسب برسد و سالم زندگی کند.
البته برای انتخاب راحت تر روش درمانی، افراد چاق را معمولا به چند گروه تقسیم می کنیم:
▪ گروه اول: افرادی که BMI بین ۱۸/۵ تا ۲۵ دارند. این افراد سالم هستند و نیاز به اقدام خاصی ندارند.
▪ گروه دوم: افرادی که دارای BMI بین ۲۵ تا ۳۰ هستند. این افراد اضافه وزن دارن دولی بیمار چاق محسوب نمی شوند.
این گروه با تغییر عادات غذایی و رژیم درمانی، مصرف داروهای چربی سوز زیر نظر پزشک معالج و ورزش می توانند به وزن ایده آل برسند.
▪ گروه سوم: افرادی که BMI بالاتر از ۳۰ دارند و دچار بیماری چاقی هستند و نیاز به درمان بیماری توسط پزشک دارند. به این افراد معمولا چهار نوع درمان پیشنهاد می شود:
۱ – گذاشتن بالن داخل معده
۲ – گذاشتن حلقه دور معده
۳ – کوچک کردن معده شامل پلیسه و اسلیو معده
۴ – کوچک کردن معده و کوتاه کردن روده شامل بای پس معده
این افراد طی دو سال اول پس از جراحی به دنبال رعایت رژیم غذایی و تمرینات ورزشی توصیه شده ۵۰ تا ۶۰ درصد اضافه وزن خود را از دست می دهند و می توانند مادام العمر وزن ایده آل خود را ثابت نگه دارند.
حلقه معده (باندینگ) مناسب چه افرادی است؟
