آنچه باید درمورد سرطان رحم بدانید

سرطان رحم: چه کسی در معرض خطر است؟

هیچ‌کس علت دقیق سرطان رحم را نمی‌‌‌‌‌‌‌‌داند. البته روشن است که این بیماری واگیر ندارد یعنی کسی سرطان رحم را از دیگری «نمي‌گيرد».

کسانی که به این بیماری مبتلا می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند شبیه آنهایی هستند که در معرض عوامل خطرزا هستند. عامل خطرزا عاملی است که احتمال بروز بیماری را افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد.

بیش‌تر کسانی که در معرض عوامل خطرزا هستند به سرطان رحم مبتلا نمی‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. از سوی دیگر، خیلی از کسانی که به این بیماری مبتلا می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند این عوامل را نداشته‌‌‌‌‌‌‌‌اند. پزشکان به‌ندرت می‌توانند شرح دهند که چرا خانمي به این سرطان دچار می‌‌‌‌‌‌‌‌شود و دیگری نمي‌شود.

مطالعات اين عوامل خطرزا را نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند:

سن: ابتلا به سرطان رحم بیش‌تر در خانم‌های بالای 50 سال رخ می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد.
هایپرپلازی آندومتر: اگر خانمی هایپرپلازی آندومتر داشته باشد میزان خطر ابتلا به سرطان رحم در او بیش‌تر است.
هورمون‌درمانی جایگزین (HRT (Hormone Replacement Therapy : برای مهار نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌های یائسگی، پیشگیری از پوکی استخوان (نازک شدن استخوان‌‌‌‌‌‌‌‌ها) و همچنین برای کاهش احتمال حملات قلبی یا سکتۀ مغزی به‌کار می‌‌‌‌‌‌‌‌رود.
خانم‌هایی که از استروژن Estrogen بدون پروژسترون استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند در معرض خطر ابتلا به سرطان رحم هستند. استفادة طولانی‌مدت و میزان مصرف زیاد استروژن خطر را افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد. خانم‌هایی که از ترکیب استروژن و پروژسترون استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند در معرض خطر کم‌تری نسبت به خانم‌هایی هستند که استروژن تنها استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. پروژسترون از رحم محافظت می‌‌‌‌‌‌‌‌کند.

خانم‌ها باید درمورد مزایا و خطرات HRT با پزشک مشورت کنند. همچنین معاینات دوره‌‌‌‌‌‌‌‌ای منظم در حین انجام HRT احتمال پیدا کردن سرطان رحم را در مراحل مقدماتی، اگر پیشرفت نکرده باشد، افزایش مي‌دهد.

چاقی و عوامل مشابه: بدن بعضی از این استروژن‌ها را در بافت‌های چربی می‌‌‌‌‌‌‌‌سازد. به همین دلیل است که زنان چاق نسبت به زنان لاغر مقدار استروژن بیش‌تری در بدنشان دارند. به‌دلیل وجود مقدار زیاد استروژن در زنان چاق، آنها در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان رحم هستند. خطر این بیماری در زنانی که دیابتی هستند و فشار خون بالایی دارند بالاتر است (مشکلاتی که بیش‌تر زنان فربه به آنها دچارند).
تاموکسیفن Tamoxifen: خطر ابتلا به سرطان رحم در زنانی که داروی تاموکسیفن را جهت پیشگیری یا درمان سرطان پستان مصرف می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌یابد. به ‌‌‌‌‌‌‌‌نظر مي‌رسد كه اين دارو بر رحم همان تأثيري را مي‌گذارد كه استروژن. پزشکان زنانی را که تاموکسیفن مصرف می‌کنند برای کشف نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌های سرطان رحم بازبینی می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند.
البته مزایای تاموکسیفن برای درمان سرطان پستان مهم‌تر از خطر امکان بروز سرطان‌های دیگر است، گرچه هر زنی با دیگری متفاوت است. هر خانمی که به فکر استفاده از داروی تاموکسیفن است باید با پزشک درمورد پيشينة پزشکی خود و خانواده‌‌‌‌‌‌‌‌ و بستگانش مشورت کند.

سرطان کولورکتال: زنانی که سرطان کولورکتال وراثتی داشته‌‌‌‌‌‌‌‌اند بیش از زنان دیگر در معرض خطر ابتلا به سرطان رحم هستند.
• خطرزايي عوامل ديگر به مدتی که بدن در معرض استروژن است بستگی دارد. زنانی که بچه‌دار نشده‌‌‌‌‌‌‌‌اند، قاعدگي در سن خيلي پایين شروع شده یا خیلی دیر یائسه شده‌اند برای مدت طولانی‌‌‌‌‌‌‌‌تری در معرض استرژون و در نتیجه خطر بالای ابتلا به سرطان هستند.
زنانی که عوامل خطرزای شناخته شده را دارند و کسانی که نگران سرطان رحم هستند باید در مورد نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌های این بیماری و چگونگي معاینات دوره‌‌‌‌‌‌‌‌ای منظم با پزشک مشورت کنند. پیشنهادهاي پزشک بر مبنای سن زن، پيشينة پزشکی و عوامل دیگر صورت می‌‌‌‌‌‌‌‌گیرد.

علائم

سرطان رحم معمولاً پس از یائسگی رخ می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد ولی امکان دارد در حول و حوش شروع یائسگی نيز اتفاق بیفتد. خونریزی غیرعادی از واژن رایج‌‌‌‌‌‌‌‌ترین نشانۀ سرطان رحم است. خونریزی به‌صورت آبکی، و یا ترشح خونابه مانندي است که به تدریج حاوی خون بیش‌تری می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. خانم‌‌‌‌‌‌‌‌ها نباید خيال کنند که خونریزی غیرعادی قسمتی از یائسگی است.

اگر خانمی هر کدام از اين نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌ها را داشت باید با پزشک صحبت کند:

خونریزی یا ترشحات غیرعادی از واژن
ادرار کردن دردناک و سخت
درد در هنگام آمیزش
درد در ناحیة لگن
این نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌ها به‌دلیل سرطان و یا حالت‌‌‌‌‌‌‌‌های وخيم ديگر هستند، ولی در بیش‌تر مواقع ناشي از سرطان نیستند که به‌طور یقین پزشک می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند آن را تشخیص دهد.

تشخیص

اگر خانمی سرطان دارد، پزشک نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌های کلی سلامتی او را بازبینی می‌‌‌‌‌‌‌‌کند و در صورت نياز برای او آزمایش خون و ادرار مي‌نويسد. پزشک همچنین یک یا دو آزمایشی را که در ادامه آمده است انجام مي‌دهد.

معاینۀ لگن: معاینۀ لگن برای بررسی واژن، رحم، مثانه و ركتوم انجام می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. پزشک این اندام‌ها را به‌دنبال هرگونه تغییری در شکل و اندازه‌‌‌‌‌‌‌‌شان لمس می‌‌‌‌‌‌‌‌کند. برای دیدن قسمت بالای دهانۀ رحم و واژن وسیله‌‌‌‌‌‌‌‌ای به نام اسپکلوم Speculum را وارد واژن می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند.
آزمایش پاپ اسمير: پزشک سلول‌هایی را از دهانة رحم و بالای واژن برمی‌‌‌‌‌‌‌‌دارد و در آزمایشگاه پزشکی سلول‌های غیرعادی را بازبینی می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. گرچه آزمایش پاپ اسمير می‌تواند سرطان را در دهانه رحم پیدا کند، اما سلول‌های درون رحم در آزمایش پاپ مشاهده نمی‌‌‌‌‌‌‌‌شوند‌‌‌‌‌‌‌‌. به همین دلیل است که پزشک نمونه‌‌‌‌‌‌‌‌های سلولی را از داخل رحم انتخاب می‌‌‌‌‌‌‌‌کند. به این روش نمونه‌برداری می‌‌‌‌‌‌‌‌گویند.
سونوگرافي از طریق واژن: پزشک وسیله‌‌‌‌‌‌‌‌ای را داخل واژن فرو می‌‌‌‌‌‌‌‌کند. این وسیله امواج صوتی با فرکانس بالا را در رحم به‌وجود می‌‌‌‌‌‌‌‌آورد. انعکاس‌‌‌‌‌‌‌‌ این امواج تصویری را تولید می‌‌‌‌‌‌‌‌کند. اگر غشاء داخلی خیلی ضخیم باشد پزشک نمونه‌برداری انجام مي‌دهد.
نمونه‌برداری: پزشک نمونه‌‌‌‌‌‌‌‌ای از بافت را از پوشش رحم در می‌‌‌‌‌‌‌‌آورد. این عمل معمولاً در مطب پزشک انجام می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. بعضي از خانم‌ها نیاز به دیلاتاسیون و کورتاژ (D&C (Dialation and Curettage دارند. D&C معمولاً به صورت جراحی با بیهوشی در یک ‌‌‌‌‌‌‌‌روز در بیمارستان انجام می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. پس از آن، آسیب‌شناس بافت را برای بازبینی سلول‌های سرطانی، هایپرپلازی و موارد دیگر بررسی می‌‌‌‌‌‌‌‌کند. بعضی از خانم‌ها برای مدت کوتاهی پس از نمونه‌برداری کرامپ (گرفتگی، باز کردن دهانه رحم و تخلیه بافت رحم) و خونریزی واژنی دارند.

مواردي که خانم‌ها مي‌توانند از پزشک بپرسند:

چه نوع سرطان رحمی دارم؟
آیا سرطان گسترش پیدا کرده است؟ مرحلۀ بیماری چیست؟
آیا نیاز به آزمایش‌‌‌‌‌‌‌‌های دیگری جهت تشخیص گسترش بیماری دارم؟
درجۀ تومور چیست؟
چه گزینه‌‌‌‌‌‌‌‌های درمانی دارم؟ کدام را برای من تجویز می‌‌‌‌‌‌‌‌کنید؟ چرا؟
مزایای درمانی قابل انتظار هر درمان چیست؟
هر درماني چه عوارض جانبي و خطراتي را دربر دارد؟
هزینۀ درمان حدوداً چقدر است؟
درمان چقدر بر فعالیت روزانه من تأثیر می‌‌‌‌‌‌‌‌گذارد؟
چند وقت يكبار باید معاينة دوره‌‌‌‌‌‌‌‌ای منظم بشوم؟
آیا شرکت در پژوهش‌های بالینی (مطالعات تحقیقاتی) برای من مناسب است؟
نیازی نیست که خانم‌‌‌‌‌‌‌‌ها همة سؤالاتشان را يكجا بپرسند یا تمام جواب‌ها را یکباره و در يك جلسه متوجه شوند. موقعیت‌‌‌‌‌‌‌‌های دیگری هم برای پرسيدن نظر پزشک در مورد موارد مبهم و کسب اطلاعات بیش‌تر وجود خواهد داشت.

روش‌های درمانی

زنانی که سرطان رحم دارند با روش‌های درمانی متعددی معالجه مي‌شوند. بيش‌تر زنان مبتلا به سرطان رحم با عمل جراحی درمان می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند، بعضی از آنها هم پرتودرماني می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. تعداد محدودی از زنان با هورمون‌درمانی، درمان می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند و بعضی از بیماران با ترکیبی از درمان‌ها.

پزشک بهترین كسي است كه مي‌توان با او در مورد انواع درمان‌ها و انتخاب‌‌‌‌‌‌‌‌ مناسب و دربارۀ نتایج قابل انتظار درمان مشورت كرد و از او توضيح خواست.

بیش‌تر زنان مبتلا به سرطان رحم برای برداشتن رحمشان (هيستركتومي) از طریق ایجاد شکاف بر شکم جراحی می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. پزشک همچنین هر دو لولة فالوپ Fallopian Tubes و هر دو تخمدان را هم بیرون می‌‌‌‌‌‌‌‌آورد. (به این عمل سالپنگو اووفورکتومیSalpingooforecromy دوطرفه مي‌گويند.)

شايد هم پزشک غدد لنفاوی نزدیک تومور را به‌خاطر احتمال وجود سرطان در بياورد. اگر سلول‌های سرطانی به غدد لنفاوی برسند، بدین معناست که سرطان به قسمت‌های دیگر بدن گسترش یافته است. اگر سلول‌های سرطانی در آن ‌طرف غشاء داخلی رحم گسترش یابد، فرد به درمان دیگری هم نیاز دارد. طول زمان بستری شدن در بیمارستان از چندین روز تا یک هفته در نوسان است.

پزشکان از دو نوع پرتودرماني استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند:

پرتودرمانی خارجی: در پرتودرماني خارجی، از دستگاه بزرگی در خارج از بدن برای تاباندن پرتو به محل تحت درمان استفاده مي‌كنند. زنان معمولاً به‌صورت سرپايی در درمانگاه یا بیمارستان، 5 روز در هفته و برای چند هفته متوالی، پرتودرماني خارجی مي‌شوند. این برنامه به محافظت از سلول‌ها و بافت‌های سالم با پخش و تقسيم شدن دوز كلي پرتودرماني کمک می‌‌‌‌‌‌‌‌کند. هیچ‌گونه مواد رادیواکتیوي را در این نوع پرتودرماني در بدن كار نمي‌گذارند.
پرتودرماني داخلی: در پرتودرماني داخلی محفظه‌اي کوچک از مواد رادیواکتیو را از طریق واژن به مدت چندین هفته در رحم كار مي‌گذارند. برای محافظت دیگران از پرتودهی رادیواکتیو، کسی نمی‌‌‌‌‌‌‌‌تواند بیمار را در زمانی که این مواد در بدنش است ملاقات کند و افراد فقط برای مدت کوتاهی می‌‌‌‌‌‌‌‌توانند او را ببینند. بعد از خارج كردن ايمپلنت، هیچ اثري از مواد رادیواکتیو در بدنش نخواهد داشت.
بعضی از بیماران به هر دو نوع پرتودرماني داخلی و خارجی نیاز دارند.

هورمون‌درمانی شامل موادی است که نمي‌گذارند سلول‌های سرطانی به هورمون‌هايی که برای رشد به آن نیاز دارند، دسترسي داشته باشند یا از آنها استفاده کنند. هورمون‌ها می‌‌‌‌‌‌‌‌توانند به گیرنده‌های هورمونی وصل شوند و موجب تغییراتی در بافت رحم شوند. پيش از شروع درمان، پزشک درخواست آزمایش گیرنده‌‌‌‌‌‌‌‌های هورمونی مي‌دهد. این آزمایش ويژة بافت رحم به پزشک کمک می‌‌‌‌‌‌‌‌کند تا ببيند گیرنده‌‌‌‌‌‌‌‌های استروژن و پروژسترون در رحم وجود دارند یا نه. اگر از این گیرنده‌‌‌‌‌‌‌‌ها دارد، به احتمال زياد پاسخ به هورمون‌درمانی مثبت است.

هورمون‌درمانی نوعي درمان سیستمیک است، زیرا بر سلول‌های سرطانی در سرتاسر بدن تأثیر مي‌گذارد. معمولاً، هورمون‌درمانی نوعی پروژسترون است که به شكل قرص دریافت می‌‌‌‌‌‌‌‌شود.

پزشک هورمون‌درمانی را معمولاً به زنان مبتلا به سرطان رحم که قادر به انجام عمل جراحی نیستند پیشنهاد مي‌دهد. همچنین، پزشک هورمون‌درمانی را به زنان مبتلا به سرطان رحم هم که سرطان در ریه‌‌‌‌‌‌‌‌ها و قسمت‌های دوردست دیگر گسترش یافته است پیشنهاد مي‌دهد. این درمان را همچنین به زناني که سرطانشان عود کرده است تجويز مي‌كنند.

زنان معمولاً پس از برداشتن رحم احساس درد و خستگی مفرط می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. بیش‌تر زنان از 4 تا 8 هفته پس از جراحی به فعالیت روزمرة خود باز می‌‌‌‌‌‌‌‌گردند ولی بعضی به زمان بیش‌تری نیاز دارند.

پس از جراحی، بعضی از زنان به مشکلاتی مانند تهوع و استفراغ دچار مي‌شوند و بعضی هم به عوارضي در مثانه و شكم. پزشک احتمالاً برنامة غذای فرد را در ابتدا به مایعات محدود مي‌كند و کم‌‌‌‌‌‌‌‌کم به غذاهای جامد باز مي‌گرداند.

زنانی که رحمشان را برداشته‌اند دیگر دوره‌‌‌‌‌‌‌‌های قاعدگی ندارند و هرگز باردار نمی‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. وقتی تخمدان‌ها را بیرون مي‌آورند، یائسگی به یکباره اتفاق مي‌افتد. گر گرفتن و ساير نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌های یائسگی که جراحی ایجاد مي‌كند بسیار شدیدتر از نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌های ناشی از یائسگی طبیعی است. هورمون‌درمانی جایگزین (HRT) معمولاً در مورد زنانی که سرطان رحم نداشته‌‌‌‌‌‌‌‌اند برای کاهش این عوارض اعمال می‌شود. البته پزشکان معمولاً هورمون استروژن را به زنان مبتلا به سرطان رحم نمی‌‌‌‌‌‌‌‌دهند. استروژن عامل خطرزايي برای این بیماری است (به مقاله «سرطان رحم: چه کسی در معرض خطر است؟» مراجعه كنيد). از اين‌رو، بسیاری از پزشکان بر این باورند که استروژن موجب بازگشت سرطان مي‌شود. برخی دیگر از پزشکان اذغان می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند که هیچگونه شواهد علمی مبنی بر اینکه استروژن خطر بازگشت سرطان را افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد وجود ندارد.

برداشتن رحم فعالیت جنسی برخي از زنان را مختل مي‌کند. فرد ممکن است احساس زوال كند و این امر ممکن است موجب شود نتواند به‌راحتی عمل جنسی انجام دهد. در میان گذاشتن این احساسات با همسر مفید است.

پرتودرمانی

عوارض جانبی پرتودرماني به مقدار درمان و نقطه‌اي از بدن که درمان مي‌شود بستگی دارد. عوارض جانبی شایع ناشی از پرتو عبارتند از خشکی و قرمز شدن پوست، ریزش مو در محل‌های تحت درمان، از دست دادن اشتها و احساس خستگی مفرط. بعضی از زنان احساس خشکی، خارش، سفت شدن و سوزش در محدودة واژن دارند. همچنین پرتو موجب اسهال یا تکرر و احساس ناراحتی در دفع ادرار و موجب کاهش تعداد گلبول‌‌‌‌‌‌‌‌های سفید خون – که به حفاظت بدن درمقابل عفونت کمک می‌‌‌‌‌‌‌‌کند – مي شود.

پزشکان به بیماران توصیه می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند که در طول پرتودرماني آمیزش نداشته باشند، گرچه بیش‌تر بیماران می‌‌‌‌‌‌‌‌توانند فعالیت جنسی خود را چند هفته پس از پایان درمان از سر گیرند. می‌‌‌‌‌‌‌‌توانید در مورد راه‌‌‌‌‌‌‌‌های کاهش ناراحتی ناشی از درمان از پزشک یا پرستاران توصیه‌‌‌‌‌‌‌‌هايی بگیرید.

هورمون‌درمانی

هورمون‌درمانی موجب بروز تعدادي عوارض جانبی مي‌شود. بیمارانی که پروژسترون دریافت می-کنند مایعات را دفع نمي‌كنند، اشتهایشان زیاد می‌‌‌‌‌‌‌‌شود و افزایش وزن پیدا می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. زنانی که کماکان قاعدگی دارند دورة قاعدگيشان دچار تغییراتی مي‌شود.

تغذیه

بیماران باید در طول درمان تغذیة مناسب داشته باشند و به کالری و پروتئین کافی جهت بالا بردن قدرت حفظ بهبودی و نگه داشتن وزن مناسب نیاز دارند. غذا خوردن مناسب اغلب به افراد مبتلا به سرطان کمک می‌‌‌‌‌‌‌‌کند که حس بهتر و انرژی بیش‌تری داشته باشند.

پيش مي‌آيد كه بیمار میلی به خوردن غذا نداشته باشد یا احساس ناراحتی یا خستگی کند. همچنین عوارض جانبی درمان مانند کم اشتهایی، تهوع یا استفراغ، غذا خوردن را مشکل مي‌کند. مزة غذاها نیز به‌نظر متفاوت می‌‌‌‌‌‌‌‌آید.

پزشک، كارشناس تغذیه یا ساير درمان‌كنندگان، بیماران را دربارۀ راه‌های برنامة غذايي سالم راهنمايی مي‌کنند. بيماران و خانوادة آنها بهتر است مقالة پايگاه علمي، پزشكي و آموزشي مؤسسة تحقيقات، آموزش و پيشگيري سرطان (www.ncii.ir) به نام «نكاتي در مورد خورد و خوراك براي بيماران سرطاني» را كه شامل پيشنهادها و دستور‌العمل‌هاي مفيد است، مطالعه كنند.

پیگیری مراقبت

پیگیری مراقبت بعد از درمان برای سرطان رحم مهم است. زنان نباید از پیگیری مشاوره با پزشک دست بكشند. معاینات دوره‌ای منظم مطمئناً هرگونه تغییر در سلامتی را مشخص می‌‌‌‌‌‌‌‌کند. با اینگونه معاینات می‌‌‌‌‌‌‌‌توان هر مشکلی که بروز پيدا مي‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند جست و سریع درمان کرد. معاینات دوره‌ای شامل معاینة فیزیکی، معاینة لگن، عکس‌برداری با اشعة ایکس و آزمون‌هاي آزمایشگاهی است.