علائم استرس
با وجود اینکه همه ما گاهی اوقات استرس را تجربه می‌کنیم، اما خیلی اوقات با وجود تجربه نشانه‌های استرس، اصلاً متوجه نمی‌شویم که تحت تأثیر آن قرار داریم. اینکه ما بدانیم استرس چه علائمی دارد، باعث می‌شود که زودتر متوجه آن شویم و در صورتی که احساس کردیم استرس ما بیش از حد بوده و حالتی مزمن پیدا کرده است، به دنبال راهکار مناسبی برای مقابله با آن باشیم. هرچند نشانه‌های آن زیاد هستند، اما این بدان معنا نیست که همه افراد تمام نشانه‌های استرس را تجربه می‌کنند. افراد به فراخور وضعیت خود، معمولاً یکی یا چند مورد از نشانه‌ها را بروز می‌دهند. رایج‌ترین نشانه‌ها عبارتند از:
اضطراب و بی‌قراری
استرس مزمن معمولاً باعث اضطراب و بی‌قراری می‌شود. هورمون‌های استرس که به نام‌های کورتیزول و کورتیکوتروپین معروف هستند، فشار بدن را تنظیم می‌کنند. وقتی فرد به صورت کوتاه مدت تحت تأثیر استرس قرار می‌گیرد، این هورمون‌ها در پاسخ به این تهدید ترشح می‌شوند و اثر آن‌ها بعد از مدت کوتاهی از بین می‌رود.
اما استرس بلند مدت باعث افزایش سطح هورمون‌های کورتیزول و کورتیکوتروپین برای مدت طولانی در بدن فرد می‌شود و افزایش سطح این هورمون‌ها در بدن زمینه اضطراب و بی‌قراری است. در اصل استرس پاسخ بدن به یک موقعیت است و اضطراب واکنش بدن نسبت به استرس به شمار می‌آید.
افسردگی
معمولاً گفته می‌شود که یک رابطه علت و معلولی بین استرس و افسردگی وجود دارد و هر کدام از آن‌ها می‌توانند باعث بروز دیگری شوند. معمولاً استرس مزمن باعث بروز علائم افسردگی در فرد می‌شود، لذا عدم مقابله با آن، خطر بروز افسردگی و افزایش شدت آن را بالا می‌برد. استرس مزمن باعث فرسوده شدن روح و روان فرد می‌شود و تأثیر منفی بر خلق‌وخوی افراد می‌گذارد؛ در ضمن باعث کاهش بهره‌وری شده و بر روابط خصوصی افراد تأثیر منفی می‌گذارد. تمامی این عوامل زمینه را برای بروز افسردگی مهیا می‌کنند.
حملات پانیک
مواد شیمیایی که در هنگام تجربه استرس وارد جریان خون می‌شوند و ضربان قلب و سرعت تنفس را افزایش می‌دهند، غالباً باعث احساس ناراحتی فرد شده و وضعیت بدنی او را منقلب می‌کنند. در صورتی که این اثر شدید باشد، منجر به حمله پانیک می‌شود. معمولاً افرادی که از اختلال هراس رنج می‌برند، شدیداً به استرس واکنش نشان می‌دهند و این واکنش باعث افزایش سطح آدرنالین در خون آن‌ها می‌شود. در حمله پانیک فرد در حین نفس‌نفس‌زدن، احساس تنگی نفس یا وحشت می‌کند. معمولاً تنفس‌های غیرطبیعی و سریع، ارتباط نزدیکی با استرس و اضطراب دارند و می‌توان با دور شدن از موقعیت استرس‌زا و تلاش آگاهانه برای کاهش سرعت تنفس بر آن غلبه کرد.
چنانچه استرس به حملات پانیک منجر شود، باید حتماً به درمان آن پرداخت. زیرا حتی ترس وقوع دوباره حملات پانیک، باعث افزایش استرس می‌شود و این دور تسلسل تا زمانی که استرس فرد درمان نشود، ادامه پیدا می‌کند.
احساس غم و ناراحتی
گاهی اوقات استرس باعث احساس غم و ناراحتی در فرد می‌شود و فرد بدون اینکه بداند شروع به گریه کردن می‌کند. در واقع این احساس به دلیل وجود هورمون‌های کورتیزول و کورتیکوتروپین در بدن فرد است. در این صورت اگر فرد بتواند احساس غم و اندوه خود را با گریه کردن خالی کند، گریه همانند یک سوپاپ اطمینان عمل کرده و با کاهش سطح هورمون‌های استرس در بدن، باعث می‌شود که فرد احساس بهتری پیدا کند.
احساس درد در سینه و سایر نواحی مختلف بدن
یکی از دلایل احساس درد در سینه و سایر قسمت‌های بدن، استرس است. استرس باعث منقبض شدن ماهیچه‌های بدن می‌شود، از این رو ممکن است باعث درد و گرفتگی ماهیچه‌ها در هر قسمتی از بدن شود. در ضمن استرس مزمن، در عملکرد طبیعی سیستم ایمنی بدن اختلال ایجاد می‌کند و باعث کاهش مقاومت بدن در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها می‌شود. به‌علاوه، باعث ایجاد التهاب در بدن می‌شود که ممکن است خود را به صورت درد مفاصل نشان دهد.
سردرد، سرگیجه و لرزش
سردرد و میگرن معمولاً در اثر تنش در ناحیه گردن و شانه‌ها به وجود می‌آیند. دردهای مبهم یا احساس فشار در ناحیه سر و چشم از علائم شایع مرتبط با استرس هستند. در ضمن از آنجایی که استرس باعث بر هم زدن تعادل هورمون‌ها در بدن می‌شود، ممکن است باعث سردرد، سرگیجه و حتی لرزش دست‌ها و پاها شود.
خستگی
استرس تأثیرات فیزیولوژیکی بر بدن می‌گذارد، زیرا با ترشح هورمون‌هایی در جریان خون، باعث افزایش سرعت ضربان قلب و تنفس می‌شود. این فشار مداوم بر روی سیستم بدن، باعث از پای درآمدن و خستگی فرد می‌شود؛ از این رو شخص همیشه بی آنکه بداند، احساس خستگی می‌کند.
اما تأثیر استرس بر بدن تنها به این مورد خلاصه نمی‌شود، زیرا حتی بر خواب هم تأثیر می‌گذارد و مانع از درست خوابیدن فرد می‌شود. تحقیقات ثابت کرده‌اند که استرس باعث فعال شدن محور هیپوتالاموس – هیپوفیز – آدرنال در مغز می‌شود که نقش مهمی در تنظیم چرخه خواب و بیداری بدن دارد. در این حالت ممکن است فرد کم خوابی را تجربه کند و متوجه شود که دائماً موضوعی را در ذهن خود تکرار می‌کند، چرا که ذهن فرد به صورت مدام در حال پیدا کردن راه‌حل‌هایی برای حل مشکلاتش است. از این رو شخص به دلیل فعالیت ذهنی زیاد و عدم خواب کافی، همیشه احساس خستگی و درماندگی می‌کند.
اختلال در خواب
اختلال در خواب یکی از اختلالات رایجی است که از استرس ناشی می‌شود. بی‌خوابی به معنی کاهش مدت خواب و کیفیت آن است. افراد مبتلا به بی‌خوابی در هنگام بیداری به دلیل پایین بودن کیفیت خواب دچار خستگی، تحریک‌پذیری و سایر اختلالات مشابه می‌شوند. وجود عوامل استرس‌زا و تأثیر مستمر آن‌ها بر فرد، باعث بروز بی‌خوابی مزمن می‌شود. بی‌خوابی مزمن باعث افزایش استرس روزانه می‌شود که به نوبه خود زمینه‌ساز تشدید علائم بی‌خوابی است.
در ضمن استرس مزمن ممکن است باعث بروز آپنه خواب در فرد شود که باعث خروپف شدید در طول شب و خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز می‌شود.
فشار خون بالا
هنگامی که شما در یک موقعیت استرس‌زا قرار می‌گیرید، بدن‌تان انبوهی از هورمون‌های مختلف را تولید می‌کند که به طور موقت فشار خون شما را افزایش می‌دهند. این هورمون‌ها باعث می‌شوند ضربان قلب شما سریع‌تر شده و رگ‌هایتان باریک‌تر شوند.
هرچند هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد که استرس به خودی خود باعث افزایش فشار خون در بلند مدت می‌شود، اما واکنش به استرس با روش‌های ناسالم از جمله کشیدن سیگار یا خوردن غذاهای نامناسب، باعث افزایش فشار خون شما در بلند مدت می‌شود.
مشکلات گوارشی و معده
وقتی فرد در معرض استرس قرار می‌گیرد، سیستم عصبی سمپاتیک که بخشی از سیستم عصبی خودمختار بدن است و برخی از عملکردهای بدن مانند ضربان قلب، تنفس و فشار خون را تنظیم می‌کند، برای فعال کردن سیستم مقابله با تهدید بدن، هورمون کورتیزول را آزاد می‌کند. از آنجایی که سیستم عصبی مستقیماً با سیستم گوارش بدن در ارتباط است، استرس به صورت غیر مستقیم باعث اسپاسم مری، افزایش اسید معده، ایجاد حالت تهوع و بروز اسهال یا یبوست می‌شود.
ضعف سیستم ایمنی بدن
استرس و سیستم ایمنی بدن رابطه پیچیده‌ای با هم دارند. در واقع سیستم ایمنی بدن به استرس، به خصوص از نوع مزمن آن حساس است. به گفته انجمن روانشناسی آمریکا، استرس تعداد سلول‌های مبارز یا لنفوسیت‌ها (که مسئول مبارزه با ویروس‌ها هستند) را در بدن کاهش می‌دهد.
مطالعات نشان داده‌اند که هرچند استرس در کوتاه مدت باعث می‌شود که سیستم ایمنی بدن یک پاسخ التهابی از خود نشان دهد که بر مبارزه بدن با میکروب‌ها تأثیری مثبت می‌گذارد، اما استرس مزمن باعث بروز التهاب همیشگی می‌شود که مسبب تجمع پلاک‌ها بر روی دیواره‌های شریان‌های قلب است. در ضمن استرس مزمن باعث ترشح بیش از حد هورمون کورتیزول می‌شود که پاسخ التهابی بدن را مختل کرده و باعث بروز عفونت‌های پی‌در‌پی می‌شود.
علت استرس
استرس در نتیجه اتفاقات مختلفی در زندگی همه ما بروز می‌کند. برخی از مهمترین علل استرس عبارتند از:
قرار گرفتن در معرض فشارهای روحی و روانی
مواجه با تغییرات بزرگ در زندگی
نگرانی در مورد چیزهای مختلف
نداشتن کنترل زیاد یا عدم کنترل بر نتیجه یک رخداد
داشتن مسئولیت‌هایی که به نظر شما طاقت‌فرسا هستند
عدم وجود کار، فعالیت یا تغییرات کافی در زندگی
عدم اطمینان کافی در زندگی
در ضمن توجه داشته باشید که هرچند عوامل مختلف باعث ایجاد استرس در شما می‌شوند، اما استرس ممکن است ناشی از تجمع فشارهای کوچک باشد. در این صورت ممکن است تشخیص اینکه چه چیزی باعث استرس شما شده است یا توضیح دادن آن برای دیگران، برای شما دشوارتر باشد.
عوارض استرس بر سلامتی
استرس معمولاً بر روی سلامتی شما تأثیر می‌گذارد. در این صورت حتی ممکن است ندانید که علت سردردهای آزار‌دهنده، بی‌خوابی‌های مکرر، کاهش بهره‌وری و پرش افکار شما در محل کار، چیست. در بیشتر مواقع اکثر بیماری‌ها مانند بیماری‌های قلبی و عروقی، فشار خون بالا، چاقی، دیابت و غیره ناشی از استرس مزمن و کنترل نشده هستند. امروزه تأثیر استرس بر اختلال در عملکرد سیستم‌های مختلف بدن به اثبات رسیده است. اینکه استرس چه خطراتی دارد، موضوعی است که در ادامه مقاله به آن می‌پردازیم.
تأثیر استرس بر سیستم عصبی
سیستم عصبی خودمختار بدن که به سیستم‌های عصبی سمپاتیک (SNS) و پاراسمپاتیک (PNS) تقسیم می‌شود، نقش مهمی در پاسخ فیزیکی بدن به استرس دارد.
وقتی بدن تحت استرس قرار می‌گیرد، SNS به پاسخ «مبارزه یا فرار» بدن کمک می‌کند و منابع انرژی بدن را برای مبارزه با تهدید احساس شده یا فرار از آن، بسیج می‌کند. در این حالت SNS به غدد فوق کلیوی سیگنال می‌دهد که هورمون‌های آدرنالین و کورتیزول ترشح کنند. پاسخ SNS به استرس‌های حاد، ناگهانی و کوتاه مدت است. پس از پایان استرس، بدن به حالت قبل از بحران برمی‌گردد؛ در این حالت بازیابی سیستم عصبی بدن برعهده سیستم PNS است. سیستم‌های عصبی SNS و PNS با سیستم ایمنی بدن در تعادل هستند و همین امر باعث تعدیل اثر استرس می‌شود. در ضمن سیستم عصبی مرکزی با تنظیم فعالیت سیستم عصبی خودمختار، نقش زیادی در مقابله بدن با استرس دارد.
تأثیر استرس بر دستگاه‌‌های تنفسی و قلبی عروقی
استرس حاد باعث افزایش ضربان قلب و انقباضات قوی‌تر عضلات قلب می‌شود. هورمون‌های آدرنالین، نورآدرنالین و کورتیزول که در هنگام استرس ترشح می‌شوند، در نقش پیام‌رسان این تأثیرات ایفای نقش می‌کنند. در هنگام استرس رگهای خونی گشاد شده و خون را به سمت عضلات قلب هدایت می‌کنند. بعد از گذراندن دوره استرس حاد، وضعیت رگ‌ها و عضلات قلب به حالت اولیه خود برمی‌گردد. اما استرس مزمن و بلند مدت با طولانی کردن این چرخه، باعث بالا بردن خطر افزایش فشار خون، حملات قلبی یا سکته می‌شود. در ضمن استرس مزمن و استرس‌های حاد مکرر، باعث التهاب در سیستم گردش خون، به ویژه در عروق کرونر می‌شوند.
استرس گاهی اوقات با علائم تنفسی مانند تنفس سریع و تنگی نفس خود را نشان می‌دهد، زیرا استرس باعث منقبض شدن راه هوایی بین بینی و ریه‌ها می‌شود. در ضمن برخی از مطالعات نشان داده‌اند که استرس حاد و شدید ممکن است باعث بروز حملات آسم شود.
تأثیر استرس بر دستگاه گوارش
روده و معده متشکل از صدها نورون هستند که به صورت مستقل از هم عمل کرده و ارتباط دائمی با مغز دارند. استرس ممکن است بر ارتباط روده و مغز تأثیر بگذارد و باعث درد، نفخ یا سایر ناراحتی‌های روده شود. در ضمن میلیون‌ها باکتری در روده زندگی می‌کنند که می‌توانند بر سلامت مغز و نحوه تأثیرپذیری آن از استرس تأثیر بگذارند.
به علاوه استرس ممکن است باعث اسپاسم مری، زخم معده، کاهش یا افزایش غیر ضروری اشتها، اسهال یا یبوست، سندرم روده تحریک‌پذیر و بیماری‌هایی از این دست شود.
تأثیر استرس بر سیستم عضلانی
هنگامی که بدن تحت فشار قرار می‌گیرد، عضلات آن منقبض می‌شوند. در واقع تنش عضلانی، واکنش عضلانی بدن به استرس است و راهی است برای محافظت از بدن در برابر آسیب و درد. زمانی که بدن در معرض استرس مزمن قرار می‌گیرد، عضلات بدن برای مدت طولانی منقبض می‌شوند؛ از این رو ممکن است سردردهای تنشی و میگرنی یا حتی دردهای عضلانی اسکلتی در کمر و سایر اندام‌های فوقانی فرد، بروز کنند.
تأثیر استرس بر سیستم جنسی و تولید مثل
استرس باعث ترشح هورمون کورتیزول در بدن می‌شود. کورتیزول نقش مهمی در کارکرد سیستم تولید‌مثل مردان دارد، زیرا سطح بالای آن ممکن است تأثیری منفی بر عملکرد طبیعی بیوشیمیایی دستگاه تناسلی مردان بگذارد. استرس مزمن یا مستمر، بر تولید هورمون تستوسترون در بدن مردان تأثیر می‌گذارد که در نتیجه ممکن است منجر به کاهش میل یا ناتوانی جنسی در مردان شود. در ضمن استرس مزمن بر تولید اسپرم تأثیر می‌گذارد، از این رو تأثیری منفی بر توانایی تولید مثل آن‌ها دارد.
در زنان نیز استرس بر چرخه قاعدگی، میل جنسی، بارداری و حتی سلامت دستگاه تناسلی آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارد. به عنوان مثال باعث احتمال تشدید علائم بیماری‌های تولید مثلی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک در زنان می‌شود.
تأثیر استرس بر سیستم ایمنی
سیستم ایمنی بدن ما با مهاجمان بدنمان مبارزه کرده و از ما در برابر آن‌ها محافظت می‌کند. سیستم ایمنی از میلیاردها گلبول سفید (لنفوسیت‌ها و فاگوسیت‌ها) ساخته شده است. هنگامی که ما در معرض استرس قرار می‌گیریم، بدن شروع به ترشح هورمون کورتیزول می‌کند. این هورمون با کاهش تعداد لنفوسیت‌های موجود در خون و ایجاد اختلال در ارتباط طبیعی گلبول‌های سفید، باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن می‌شود.
در ضمن از آنجایی که افراد برای رهایی از نشانه‌های استرس مزمن به عادات ناسالم مانند کشیدن سیگار روی می‌آورند، این گونه عادت‌ها نیز به خودی خود، باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن و مختل شدن کارکرد آن می‌شوند.
