پوسیدگی دندان، تورم لثه و گیرغذایی از عوامل ایجاد دردهای شدید دندان است.
همچنین تحلیل لثه و در معرض قرار گرفتن ریشه در برابر غذا، گرما و سرما می‌تواند موجب بروز علائمی مثل حساسیت و درد و ناراحتی شود.
بعد از مرحله پوسیدگی، دندانها به سرما و گرما حساس میشوند. این علائم موجب تشدید التهاب داخل دهان و آسیب به عصب دندان میشود که در این حالت دندان نیاز به عصب کشی دارد.
قبل از آنکه فرد با درد شدید دندان مواجه شود، دچار علائمی شبیه به حساسیت به شیرینی، سرما و گرما میشود و باید پس از مشاهده این علائم به دندانپزشک مراجعه کنند.
بسیاری از بیماران در مواجهه با درد دندان به خوردن مسکن روی می‌آورند و پس از آرام شدن دندان، از پیگیری درد دندان غافل میشوند. کاهش درد دندان به علت بهبود بیماری نیست بلکه ناشی ازعفونی شدن بافت، عروق و اعصاب دندان است.
هیچ علت علمی برای افزایش درد دندانها در شب وجود ندارد همچنین علت درد دندان و بیدار شدن فرد در هنگام شب ممکن است به علت نیاز به عصب کشی دندانها باشد.
همانطور که میدانیم دندان یکی از مهمترین اعضای بدن برای گوارش غذا می باشد و اگر غذا بدرستی جویده نشود برای هضم غذا دچار مشکلات گوارشی خواهیم شد.
منابع غذایی بسیار در پوسیدگی دندانها وجود دارند که به تخریب دندان های ما کمک میکنند مانند مواد غذایی شیرین, خوراکی هایی نظیر پفک, بستنی, سیگار, چایی, قهوه و غیره.
برای ایجاد پوسیدگی، مواد قندی هم باید در دسترس میکروبها باشند تا عامل خراب کننده ساختمان معدنی، یعنی اسید تولید گردد. در واقع پوسیدگی دندان تخریب بافتهای سخت دندان است. وقتی یک بیماری در اثر فعالیت میکروبها ایجاد شود آن را بیماری عفونی می نامند. و اگر بیماری بتواند از محلی به محل دیگر منتقل شود آنرا بیماری قابل انتقال می گویند. با تعریفی که از پوسیدگی دندان شد، می فهمیم که پوسیدگی می تواند از یک دندان به سایر دندانها سرایت کند.
محلهای شایع پوسیدگی دندان
پوسیدگی تمام سطوح دندان را یکسان مبتلا نمی کند. بلکه بعضی از سطوح دندانها به علت وضعیت خاصی که دارند بیشتر دچار پوسیدگی می شوند. این سطوح عبارتند از:
شیارهای سطح جونده: سطح جونده دندانهای آسیا شیارهای باریک و عمیقی دارد که محیط مناسبی برای زندگی و رشد میکروبها فراهم نموده و دندان از این محل دچار پوسیدگی می گردد.
این امر بخصوص در مورد دندانهای آسیا بیشتر رخ می دهد و باعث پوسیدگی زودرس آنها می شود.
سطوح بین دندانی: این ناحیه نیز به دلیل عدم نفوذ موهای مسواک قابل تمیز کردن نیست بنابراین از نواحی مستعد پوسیدگی و بیماری لثه بشمار می آید.
طوق دندان یا ناحیه اتصال لثه با دندان: تجمع میکروبها معمولاً در این ناحیه باعث بیماری لثه نیز می شود.
، ایجاد پوسیدگی به عواملی، چون ترکیبات مینا و عاج دندان، محل قرارگیری دندانها، ترکیبات و میزان ترشح بزاق و وجود شیار‌ها و حفرات در تاج دندان بستگی دارد.
بزاق‌های آلکالوئیدی اثر پیشگیرانه دارند. به همان میزان که بزاق اسیدی موجب افزایش خطر پوسیدگی میشود، روش زندگی نیز در این پدیده مؤثر است.
پوسیدگی زایی همچنین تحت تأثیر عوامل دیگری مانند حجم و میزان بزاق تولید شده در فرد، تعداد وعده‌های مصرف غذا، ترکیبات مواد غذایی مورد استفاده، میزان تشکیل پلاک میکروبی و میزان استعداد ژنتیکی فرد است.
باکتری‌ها عامل اساسی در ایجاد پوسیدگی هستند. ابتدای راه از دست رفتن دندان، پوسیدگی می‌باشد که با تغذیه مناسب به عنوان یکی از فاکتور‌های مؤثر، می‌توان جلو آنرا گرفت.
کربوهیدرات‌ها ماده‌ی ایده آل برای باکتری‌های مولد پوسیدگی دندان هستند و فرآورده‌های اسیدی ناشی از آنها موجب کاهش PH بزاق به پایین‌تر از ۵/۵ میشود که زمینه مناسب را برای تولید پوسیدگی فراهم می‌کند.
تغذیه و رژیم غذایی نقش کلیدی در نمو دندانها، انسجام لثه و پیشگیری و کنترل بیماری‌های حفره دهان بازی می‌کند.عوامل تغذیه‌ای مؤثر بر پوسیدگی دندان عبارتند از: دفعات مصرف مواد کربوهیدراتی یا قندی، نوع تغذیه، دفعات غذا خوردن، ترکیبات مواد غذایی و آشامیدنی، مدت زمان تماس دندان با مواد غذایی و آشامیدنی.
کیفیت مواد غذایی
کیفیت مواد غذایی مصرفی و ارزش غذایی آنها و درنهایت ترکیب شدن تک‌تک مواد غذایی با یکدیگر در بخش‌های مختلف بدن از قبیل: دندانها تأثیر دارد.
آنتی‌اکسیدان‌ها: که در منابع غذایی همچون میوه‌ها، سبزی‌ها و انواع مغز‌ها همچون مغز پسته و بادام این امر را ثابت می‌کند که این مواد با آنتی‌اکسیدان بالا در افزایش قدرت سیستم ایمنی و ارتقاء توانایی بدن در مقابله با بیماری‌ها و درنهایت افزایش طول عمر دندانها و لثه بسیار کارآمد هستند.در کنار تمام این موارد مواد غذایی و رژیم‌های غذایی خواصی هستند که بر توانایی‌های بخش‌های مختلف دهان تأثیر می‌گذارند.
مواد غذایی حاوی کلسیم و ویتامین سی: کلسیم، آبمیوه‌های طبیعی و شیراز منابع غذایی مصرفی روزانه هستند که سرشار از کلسیم وویتامین D. همان مواد لازم برای حفظ دندانها از پوسیدگی هستند و استحکام استخوان‌ها را تضمین میکنند و خطر شکنندگی و پوسیدگی را تا حد بالایی کاهش میدهند.
میوه‌ها و سبزی گاز زدنی سبزی و میوه‌هایی همچون سیب، کلم، هویج و از این قبیل محافظان قوی دندانها شناخته‌شده‌اند که به دلیل دارا بودن ویتامین C و ارزش‌های تغذیه‌ای دیگر دندانها را به‌نوعی جرم‌گیری میکنند.یادآوری میشود که ویتامین C و آنتی‌اکسیدان موجود در میوه‌ها به حفظ و افزایش قدرت لثه‌ها بسیار ثاتیر می‌گذارد.
فولیک اسید: فولیک اسید تا حد قابل‌توجهی مقاومت و قدرت محافظتی و ضد میکروبی دهان را افزایش می‌دهد و سلول‌های آسیب‌دیده و ضعیف شده را جانی دوباره می‌بخشد.
نشانه های پوسیدگی دندان
وقتی دندانی دچار پوسیدگی می شود، ممکن است یک یا چند مورد از علامتهای زیر را داشته باشد:
تغییر رنگ مینای دندان ، در محل پوسیدگی مینا قهوه ای یا سیاه رنگ می شود.
سوراخ شدن دندان در محل پوسیدگی، گاهی میزان این تخریب کم است و فقط با معاینه دقیق مشخص می شود و گاهی مقدار زیادی از دندان از بین می رود، به طوری که شخص فکر می کند دندان او شکسته است.
حساس بودن یا درد گرفتن دندان در موقع خوردن غذاهای سرد، گرم، ترش و شیرین.
حساس بودن دندان یا درد گرفتن دندان وقتی که دندانها را روی هم فشار می دهیم.
بوی بد دهان می تواند به علل مختلف ایجاد شود که یکی از علتهای آن پوسیدگی دندانها است.
گیر کردن مواد غذایی بین دندانها و پاره شدن نخ دندان پوسیدگی بین دندانی می تواند باعث گیر کردن مواد غذایی بین دندانها و پاره شدن نخ دندان هنگام استفاده شود.
مواد غذایی متوقف کننده پوسیدگی
مواد قندی در چهار گروه از شش گروه مواد غذایی موجود هستند: ۱- حبوبات ۲- میوه‌ها ۳ – فرآورده‌های لبنی ۴- مواد قندی.با وجود اینکه بعضی سبزی‌ها نیز مواد قندی دارند، ولی گزارشی مبنی بر پوسیدگی‌زایی آنها ارائه نشده است.موادی، چون نشاسته موجب کاهش PH بزاق به کمتر از ۵/۵ میشود. بیسکویت، چیپس، نان و انواع میوه‌ها (تازه، خشک و کمپوت) و همچنین آب‌میوه‌ها نیز پوسیدگی‌زا هستند.
مواد غذایی متوقف کننده پوسیدگی یا آن دسته که توسط میکروب‌های پلاک دندان، قابل‌مصرف نیستند، PH بزاق را به پایین‌تر از ۵/۵ کاهش نمی‌دهند.این مواد شامل پروتئین‌هایی، چون تخم‌مرغ، ماهی، گوشت، بعضی سبزی‌ها و آدامس‌های بدون قند هستند. قند‌های مصنوعی از قبیل: ساخارین، سیکلامات‌ها و آسپارتام نیز جزء این گروه هستند.
بعضی از شواهد دال بر این است که قند‌های مصنوعی به علت اینکه مواد موردنیاز را در اختیار باکتری‌های مولد پوسیدگی قرار نمی‌دهند، متوقف کننده‌ی پوسیدگی هستند.مواد غذایی ضدپوسیدگی، موادی هستند که هنگام استفاده از آنها جذب غذاهای اسیدزا توسط باکتری‌ها مختل میشود.الکل‌های پنج قندی جزء این دسته محسوب میشوند، زیرا توسط آمیلاز بزاق تجزیه نمی‌شوند. مکانیسم عمل این گروه از مواد شامل فعالیت‌های ضدمیکروبی علیه باکتری‌های مولد پوسیدگی است.از جمله‌ی این مواد می‌توان آدامس‌های بدون قند حاوی گزیلیتول را نام برد.
تأثیر آدامس در کاهش پوسیدگی
تأثیر آدامس در کاهش پوسیدگی از طریق ترشح بزاق است که منجر به افزایش فعالیت خنثی‌سازی بزاق و در پی آن افزایش زدودن کربوهیدرات‌ها از سطح دندان میشود.
آدامس‌های بدون قند از طریق افزایش ترشح بزاق در کاهش پوسیدگی مؤثر هستند. توصیه میشود پس از غذاهای حاضری یا وعده‌های غذایی از آدامس بدون قند استفاده کنید تا احتمال پوسیدگی را کاهش دهد.درعین‌حال امکان معدنی شدن مجدد بخش‌های تخریب‌شده دندان نیز افزایش می‌یابد.
آدامس‌های بدون قند حاوی گزیلیتول هستند. در واقع مکانیسم ضد پوسیدگی گزیلیتول موجود در آدامس، جایگزین شدن آن به‌جای قند است.همچنین تعداد باکتری‌های مولد پوسیدگی را کاهش می‌دهد. استرپتوکوک موتان (باکتری مولد پوسیدگی) قادر به متابولیزه کردن گزیلیتول نیست.از دیگر مواد ضدپوسیدگی می‌توان پنیر چدار و سوئیسی را نام برد.
توصیه‌هایی برای پیشگیری از پوسیدگی دندان
* غذاهای نشاسته‌ای، چسبناک یا حاوی شکر باید با غذاهای بدون شکر خورده شود.
* محصولات لبنی به علت کلسیم بالا و خاصیت قلیایی به همراه میان وعده‌های نشاسته‌ای مصرف شود.
* غذاهای جویدنی مانند میوه‌ها و سبزیجات تازه با مواد غذایی کربوهیدراتی مصرف شود.
* حداقل ۲ ساعت میان خوردن غذا‌ها فاصله بگذارید و مصرف میان وعده‌ها را به ۳۰-۱۵ دقیقه محدود کنید.
* مصرف غذاهای اسیدی مانند نوشابه‌ها را محدود کنید.
* همراه با مواد نشاسته‌ای پروتئین مصرف کنید. مثل ماهی، کراکر، برنج یا پنیر و میوه‌های شیرین.
* در یک وعده مخلوطی از غذاهای خام‌وپخته مصرف کنید. غذاهای خام به علت نیاز به جویدن باعث افزایش ترشح بزاق و کاهش پوسیدگی میشوند.
* مصرف آدامس‌های حاوی زایلیتول یا سوربیتول بلافاصله بعد از یک وعده یا میان وعده به مدت حداقل ۲۰-۱۵ دقیقه جویده شود.
* مصرف غذاهای پوسیدگی‌زا با غذاهای ضدپوسیدگی مانند پنیرها، مغز‌ها و سبزی‌ها و پف فیل
* مسواک حداقل ۲ بار در روز
* استفاده از نخ دندان ۲ بار در روز
* شستشوی دهان پس از مصرف غذا‌ها و میان وعده‌ها.
* جراح، دندانپزشک
انواع پوسیدگی دندان و حفره ها
حفره ها مناطق فاسدی از دندان شما هستند که به یک دهانه کوچک یا یک منفذ باز شده اند .سه نوع حفره یا پوسیدگی دندان در شکل ذبل نشان داده شده است. حفره های سطح صاف در دو طرف صاف از دندان های شما رخ می دهد، در حالی که حفره ریشه در سطح اطراف ریشه های توسعه می یابند .حفره گودال و شقاق در سطح جویدن از دندان های شما رخ می دهد. تمیز نکردن دندان خود به خوبی، خوردن میان وعده های مکرر،نوشیدن نوشیدنی های شیرین عوامل ایجاد کننده حفره ها هستند
انواع پوسیدگی دندان
بسیاری از بیماران ابراز می کنند که مسواک می زنیم و نخ نیز مرتب می کشیم ولی باز هم دچار پوسیدگی دندان ها می شویم، حال علت چیست؟
علت ایجاد پوسیدگی در این حالت بدین دلیل است که شاید فرد همیشه مسواک زده ولی در کنار این وضعیت همیشه نیز آدامس بجود و قند دائمی را در داخل دهان داشته باشد و یا فرد ممکن است مرتب نوشابه های گازدار مصرف کند ( در داخل نوشابه هم قند و هم اسید وجود دارد) و یا هم چنین خوردن دائم آب نبات، شربت و کلیه چیزهایی که قند دارد.در هنگام نوشیدن نوشابه با «نی » اگر نی را بین دندان ها قرار دهید میزان پوسیدگی بسیار بیشتر می شود، زیرا در این حالت نوشابه مرتب در کنار دندان ها وجود دارد. نی بهتر است در داخل دهان قرار گیرد.
درمان پوسیدگی دندان
حفره ها مناطق اسیب دیده دائمی هستند که در سطح سخت دندان شما ایجاد میشوند و منجر به گسترش یک دهانه کوچک یا یک منفذ در دندان شما میشوند.حفره همچنین پوسیدگی دندان یا کرم خوردگی نامیده میشود و توسط ترکیبی از عوامل مختلف ایجاد میشود. از جمله علت های پوسیدگی دندان عبارتند از: باکتری های موجود در دهان خود، خوردن میان وعده های مکرر، نوشیدن نوشیدنی های شیرین و عدم تمیز کردن دندانها به خوبی.
حفره و پوسیدگی دندان در میان مشکلات بهداشتی از جمله شایع ترین مشکلات در جهان هستند. آنها در کودکان، نوجوانان و به خصوص در افراد بالغ رایج اند. اما هر کسی که دندان دارد می تواند در دندانش حفره داشته باشد، از جمله نوزادان.
اگر حفره ها درمان نشود، آنها بزرگ تر و لایه های عمیق تر از دندان را تحت تاثیر قرار میدهند. آنها می توانند به دندان درد شدید، عفونت و از دست رفتن دندان منجر شود. معاینه دندان به طور منظم و مسواک زدن خوب و عادات نخ دندان، بهترین راه مقابله با حفره و پوسیدگی دندان است.
علل ایجاد پوسیدگی های دندانی زودرس دوران کودکی چیست؟
بر خلاف تصور بسیاری از والدین، قطره آهن در ایجاد این پوسیدگی‌ها هیچ نقشی ندارد، بلکه فقط سبب تغییر رنگ دندانهای پوسیده می‌گردد. مهمترین علل ایجاد این پوسیدگی‌ها، شامل موارد زیر است:
- تمیز نکردن دهان کودک توسط والدین از زمان رویش اولین دندانهای شیری.
- الگوی تغذیه‌ای نا‌مناسب شامل:
الف) استفاده از شیشه حاوی شیر یا سایر نوشیدنی‌های شیرین بعنوان پستانک، جهت آرام کردن وکمک به خوابیدن کودک.
ب) خوردن مکرر شیر از شیشه در طول شب، مطابق میل کودک. - کاهش جریان بزاق حین خواب.
- وجود پوسیدگی‌های متعدد درمان نشده در دهان پدر و مادر کودک.
- عدم مراجعه والدین به دندانپزشک برای معاینه کودک و کسب اطلاعات صحیح و انجام اقدامات پیشگیرانه از زمان رویش اولین دندانهای شیری.
- مصرف مکرر میان وعده‌های پوسیدگی زا در طول روز توسط کودک.
این عوامل، محیط مناسبی را برای فعالیت میکروب‌های پوسیدگی زا در دهان کودک فراهم میکنند که با تولید بعضی اسید‌ها، سبب پوسیدگی دندانهای میشوند.
