پیچش بیضه از تشخیص تا درمان

بیضه دارای یک طناب یا بند است که به آن آویزان است و داخل این طناب شریان بیضه وجود دارد که مسئول خون‌رسانی به بیضه است. حالا اگر بیضه دچار چرخش شود، طناب نیز می‌چرخد و شریانی که به بیضه خون می‌رساند به علت پیچیدن دور خود مسدود می‌شود و اگر جریان خون شریانی هر عضوی قطع شود، آن عضو در عرض چند ساعت از بین می‌رود.

شایع‌ترین علت پیچش بیضه یک اختلال مادرزادی است که در آن بیضه بخوبی به کیسه بیضه متصل نشده و حول طناب خود می‌چرخد. از طرفی 65درصد بیماران، پسران 12 تا 18 ساله هستند و باقی موارد معمولا زیر 30 سالگی اتفاق می‌افتد، ولی بروز آن در هر سنی امکان‌پذیر است. همچنین یک اصطلاح به نام پیچش متناوب بیضه وجود دارد که در آن بیضه هر از گاه دچار پیچش شده و خود به خود هم بر طرف می‌شود. این بیماران نیز نیاز به عمل جراحی دارند. این در حالی است که بعضی بیماران بخصوص پسر بچه‌ها از بیان کردن مشکل خود خجالت می‌کشند و وقتی از درد به خود می‌پیچند، در مقابل این پرسش که چه مشکلی دارید، اظهار می‌کنند که دل درد دارند.

وقتی پسرها دچار درد تناسلی میشوند خطرناک نیست و مشکل زود گذری است که ممکن است هر پسری این ناراحتی را داشته باشد اما زمانی این مشکل درد سرساز میشود که بیضه پیچ بخورد. خیلی از پسرها کم رو هستند و از اینکه مشکلی در قسمت تناسلی داشته باشند به خانواده  نمیگویند و به پزشک هم نمیروند ولی در این مورد حتما باید اقدامات اساسی تر اندیشیده شود  تا بعدا خطری متوجه آنها نشود

علائم پیچش بیضه

پیچ خوردگی بیضه زمانی رخ می دهد که طناب بیضه ای که جریان خون را به بیضه ها میسر می کند، می چرخد و پیچ می خورد، و دلیل این پیچش معمولاً جراحت یا نوعی مشکل پزشکی است. این پیچش باعث می شود که جریان خون به سمت بیضه قطع شود و درد و تورم شدید و ناگهانی در بیضه پیش می آید.

پیچ خوردگی بیضه با جراحی فوری درمان می شود. اگر جراحی به تعویق انداخته شود، ممکن است بیضه آسیب دائمی ببیند و پسربچه بیضه آسیب دیده اش را برای همیشه از دست بدهد. این مشکل برای نوزادان و کودکان نیز رخ می دهد، ولی بیشتر در میان پسربچه های 10 ساله تا 25 ساله و نوجوانانی که تازه به بلوغ رسیده اند شایع است.

شایع‌ترین علامت، درد ناگهانی در بیضه است که با دست زدن به بیضه زیاد می‌شود و بیضه به لمس بشدت حساس است. همچنین چون طناب بیضه می‌پیچد بیضه بالاتر می‌رود و چون بیضه عصب‌گیری مشترک با دستگاه گوارش دارد، این بیماران ممکن است دچار تهوع و استفراغ شوند. بسیاری از علائم پیچش بیضه با علائم عفونت حاد بیضه مشترک است ولی در عفونت حاد، بیضه بیمار تب‌دار بوده و کیسه بیضه معمولا قرمز می‌شود و در آزمایش ادرار، علائم عفونت ادراری را می‌توان دید. از طرفی پیچش بیضه در فصل سرما بیشتر دیده می‌شود.

کیسه بیضه کیسه ای است که زیر آلت تناسلی مردانه قرار دارد. داخل این کیسه دو بیضه وجود دارد. هر بیضه با یک رگ به نام طناب بیضه ای به بقیه بدن وصل می شود.

پیچ خوردگی بیضه زمانی رخ می دهد که این طناب بیضه ای پیچ می خورد و جریان خون به بیضه مربوطه قطع می شود.

در اغلب موارد پیچ خوردگی بیضه در مردانی اتفاق می افتد که دچار وضعیت ژنتیکی به نام bell clapper deformity هستند. معمولاً بیضه ها به کیسه بیضه وصل هستند، ولی در این حالت بیضه ها به آن متصل نیستند و بنابراین احتمال اینکه در کیسه بچرخند و پیچ بخورند زیاد است.

پیچ خوردگی بیضه معمولاً پس از تمرینات طاقت فرسا، هنگام خواب یا پس از آسیب شدید به کیسه بیضه نیز ممکن است اتفاق بیفتد، ولی دلیل اصلی آن مشخص نیست.

تشخیص پیچش بیضه

•    ورم به خصوص در یک سمت کیسه بیضه
•    حالت تهوع و استفراغ
•    درد شکمی
•    یکی از بیضه ها بالاتر از دیگری به نظر می رسد

گاهی طناب بیضه ای پیچ می خورد و خودش بدون آنکه درمان شود، درست می شود. به این حالت “پیچ خوردگی و واتابی” گفته می شود، ولی احتمال اینکه در آینده دوباره پیچ خوردگی پیش بیاید زیاد است.

اگر طناب بیضه ای پسرتان خودش باز شد و درد از بین رفت، می توان جراحی را مد نظر قرار نداد، ولی در هر صورت مشورت با پزشک ضروری است. جراحی برای درست کردن بیضه ها و اطمینان از عدم پیچ خوردگی آنها در آینده نیز می تواند انجام شود.

اگر فرزند شما به ناگهان دچار درد بیضه شود یا خود شما ناگهان دچار درد بیضه شوید، باید بلافاصله نزد متخصص بروید در غیر این صورت زمان طلایی درمان را از دست خواهید داد. بنابراین باید جایی را برای مراجعه انتخاب کنید که احتمال می‌دهید در آنجا بیماری پیچش بیضه در اسرع وقت تشخیص و درمان خواهد شد. پزشک معمولا با معاینه می‌تواند به تشخیص برسد. اگر زمان کافی وجود داشته باشد و در همان مرکز سونوگرافی داپلر وجود داشته باشد، سونوگرافی می‌تواند پیچش شریان بیضه و مسدود شدن آن را نشان دهد ولی به تجربه بنده نباید وقت را تلف کرد و بیمار باید به طور اورژانس تحت عمل جراحی قرار گیرد تا بیضه خود را از دست ندهد. اگر هم حین عمل متوجه شویم بیمار پیچش بیضه نداشته است، هیچ چیز را از دست نداده‌ایم. گاهی بعضی پزشک‌ها با دست رفع پیچش انجام می‌دهند ولی این که این کار چقدر موفقیت‌آمیز است مشخص نیست و اگر 24ساعت از پیچش بیضه بگذرد، شانس نجات بیضه صفر است.

وقتی نزد پزشک یا به بیمارستان می روید، پزشک کیسه بیضه، بیضه ها، شکم و کشاله ران پسرتان را معاینه می کند و رفلکس های او را با مالش یا فشردن داخل ران او تست می کند. این کار در حالت نرمال باعث می شود که بیضه منقبض شود، ولی اگر فرزندتان پیچ خوردگی بیضه داشته باشد این اتفاق نمی افتد.

پزشک ممکن است تست هایی نیز انجام دهد تا متوجه شود که آیا طناب بیضه ای پیچ خورده یا خیر که این تست و آزمایشات شامل موارد زیر می شود:

•    سونوگرافی داپلر: از امواج فرکانس بالا برای گرفتن تصویر بیضه و چک کردن گردش خون در این ناحیه استفاده می شود.
•    آزمایش خون یا ادرار: این آزمایشات کمک می کنند که پزشک متوجه شود آیا نشانه ها ناشی از عفونت هستند یا پیچ خوردگی.

گاهی لازم است که پزشک جراحی انجام دهد تا پیچ خوردگی بیضه را تشخیص دهد. گاهی اوقات نیز با آزمایش فیزیکی پزشک متوجه پیچ خوردگی می شود و بدون آزمایشات دیگر، فوراً جراحی را انجام می دهد تا بیضه را نجات دهد.

هرچه طناب بیضه ای به مدت طولانی تری پیچ خورده بماند، نجات بیضه سخت تر می شود. درجه پیچش تعیین می کند که آسیب به بیضه با چه سرعتی رخ می دهد. به عنوان یک قاعده کلی، پس از 6 ساعت، می توان 90 درصد موارد پیچ خوردگی را نجات داد و بعد از 12 ساعت این میزان به 50 درصد کاهش می یابد و بعد از 24 ساعت، فقط 10 درصد احتمال نجات وجود دارد.

و اما درمان

درمان رفع پیچش، جراحی است. حین جراحی اگر بیضه از قبل از بین رفته و سیاه شده باشد، آن را در می‌آورند. در هر صورت باید حین جراحی بیضه طرف مقابل که سالم است توسط جراح به پوست کیسه بیضه ثابت شود تا بعدها دچار پیچش نشود.

برای درمان پیچ خوردگی بیضه تقریباً همیشه به جراحی نیاز است. در موارد نادر پزشک می تواند با دستکاری فیزیکی کیسه بیضه، طناب بیضه ای را باز کند، ولی در حالت کلی، جراحی برای وصل کردن یکی از یا هر دوی بیضه ها به کیسه بیضه و جلوگیری از پیچ خوردگی مجدد آن لازم است. این جراحی معمولاً سرپایی است و به پسربچه داروی مسکن داده می شود و تکنیسین بیهوشی برای عمل او را بیهوش می کند.

جراحی شامل ایجاد برش کوچکی در کیسه بیضه، باز کردن طناب بیضه ای و بخیه زدن بیضه ها به داخل کیسه بیضه برای جلوگیری از پیچ خوردگی های بعدی می شود. وقتی جراحی تمام شد، کیسه را بخیه می زنند و بچه به اتاق ریکاوری فرستاده می شود.

تا چند هفته بعد از جراحی نباید بگذارید پسرتان فعالیت های طاقت فرسا و سنگین انجام دهد و در مورد این فعالیت ها باید با پزشک مشورت کنید.

اگر درمان پیچ خوردگی خیلی طول بکشد نمی توان بیضه مربوطه را نجات داد و باید با جراحی بریده شود که به این جراحی بیضه برداری یا orchiectomy گفته می شود. بیشتر پسربچه هایی که یکی از بیضه های آنها برداشته می شود، بعداً می توانند پدر شوند. ولی بسیاری از آنها نیز چند ماه بعد از عمل جراحی، بیضه مصنوعی یا پروستتیک می گذارند و این باعث می شود که حس بهتری در مورد ظاهر دستگاه تناسلی خود داشته باشند.

در نوزادهای پسر، نجات بیضه بستگی به زمانی که پیچ خوردگی رخ داده دارد. اگر قبل از تولد نوزاد رخ داده باشد، نجات بیضه ناممکن می شود. در این موارد، پزشک توصیه می کند که برداشتن بیضه آسیب دیده مدتی بعد انجام شود. اگر نشانه های پیچ خوردگی بعد از تولد ظاهر شوند، پزشک توصیه می کند که برای اصلاح بیضه مربوطه، عمل جراحی اضطراری انجام شود.

نشانه ها را نادیده نگیرید

پسربچه ها باید بدانند که درد تناسلی مسئله ای جدی است و نباید آن را نادیده گرفت. نادیده گرفتن این درد به مدت طولانی یا امید به اینکه خودش خوب شود منجر به آسیب جدی به بیضه و نیاز به برداشتن آن می شود.

حتی اگر پسرتان دردی در کیسه بیضه اش حس کند که این درد برطرف شود، باز هم باید او را نزد پزشک ببرید تا معاینه شود. پیچ خوردگی ای که خودش برطرف شود به احتمال زیاد در آینده دوباره رخ می دهد. پزشک با انجام یک عمل جراحی ساده و دوختن بیضه ها به کیسه بیضه، ریسک پیچ خوردگی های بعدی را به میزان زیادی کاهش می دهد.

اگر پسرتان پیچ خوردگی بیضه داشته که موجب از دست دادن یک بیضه شده است، مهم است که بداند هنوز هم می تواند زندگی نرمالی مانند بقیه داشته باشد. از دست دادن یک بیضه هیچ مردی را از داشتن روابط جنسی نرمال یا پدر شدن محروم نمی کند.

دکتر محمدرضا صفری‌نژاد

جراح و متخصص بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری