شب است. چراغ ها را خاموش کرده اید و خوابیده اید. به نظر می رسد تمامی اعضای بدن در استراحت مطلق به سر می برند اما در آن زمان مغز می تواند بیدار یا خواب باشد. در طبیعت جاندارانی وجود دارند که این موضوع را بهتر عملی می کنند.
حیواناتی مانند دلفین ها و فوک های دریایی می توانند به گونه ای بخوابند که نیمی از مغز آنها در خواب و نیمی دیگر بیدار باشد. دانشمندان تغییرات پیچیده ای که هنگام خواب در مغز رخ می دهد را با نوار مغزی مشاهده و فعالیت الکتیکی مغز و امواج مغزی را ثبت کرده اند. در چنین شرایطی ضربان قلب نیز به حدود ۱۰ ضربه در دقیقه کاهش می یابد، درجه حرارت بدن یک درجه کم می شود.
تمامی این موضوعات را فهرست وار بررسی کردیم تا به یک سوال اساسی برسیم؛ بدن ما در شرایط گوناگون به خواب نیاز دارد یا استراحت؟ در حالت عادی بیشتر وقت ما صرف کار می شود و کمتر در مورد استراحت فکر می کنیم. بنابراین شب ها طبق عادت به خواب می رویم اما در مواقعی که تعطیل هستیم بیشتر از قبل استراحت می کنیم. در واقع در هر دو مورد نوعی زیاده روی در روند زندگی ما مشاهده می شود. محققان توصیه می کنند از آنجا که کم خوابی و پرخوابی هر دو مضرند زمان خود را طوری تقسیم کنیم تا هم به استراحت خود برسیم و هم فعالیت خود را در حد مطلوبی حفظ کنیم.
● خواب مطلوب چند ساعت است؟
این سوال، جوابی ندارد! میزان خواب مطلوب برای هر شخص و وابسته به سن و جنسیت او متفاوت است. البته در مراحل مختلف زندگی این نیاز محدوده های زمانی خاصی را شامل می شود.
به عنوان نمونه نوزادان تازه متولد شده حدود ۱۸ ساعت و سالمندان حدود پنج ساعت در روز می خوابند.
نوجوانان دیرتر و سبک تر به خواب می روند و فرد با افزایش سن خواب کمتر اما عمیق را تجربه می کند. میزان خواب در خانم ها و آقایان نیز با یکدیگر متفاوت است.
استراحت متعادل، بهبود فعالیت های روزانه را به دنبال دارد و اگر از حد تعادل خارج شود تاثیر منفی روی کارها و همچنین سلامت عمومی بدن خواهد داشت. تنظیم احساسات، ذخیره انرژی برای فعالیت های روزمره، تجزیه و تحلیل اطلاعات و طبقه بندی حافظه از پیامدهای مثبت تنظیم خواب و استراحت در زندگی روزمره ما هستند و تاثیر خوابیدن مطلوب و به اندازه نیز بر سازمان های زیستی در سه سطح مورد بررسی قرار می گیرد.
۱ سطح عمومی بدن: اولین عملکرد خواب در کلیت یک موجود زنده، تنظیم فعالیت خودکار عصبی مانند ضربان قلب است و اختلال در خواب، اختلال عملکرد سیستم عصبی خودمختار را به دنبال دارد. این یعنی ضربان قلبی شما وقتی استراحت و خواب به اندازه ندارید نامنظم خواهد شد.
۲ سطح مغز: کاهش میزان تبادل اطلاعات در سیستم عصبی مرکزی یکی از مزایای خوابیدن تلقی می شود. این موضوع در زمان خواب مطلوب باعث طبقه بندی حافظه خواهد شد. ناگفته نماند هنگام بیداری نیز طبقه بندی حافظه انجام می شود.
۳ سطح سلول عصبی: زمان پیام رسانی این سلول ها در زمان خواب به گونه ای تغییر می کند که از تحریک بیش از اندازه سلول های عصبی جلوگیری شود. در واقع خواب به اندازه، تحریک سلول های عصبی را تغییر می دهد.
● چگونه بیدار می شویم؟
بخشی از هیپوتالاموس در مغز از طریق کنترل هورمون ها فرآیند بیدارشدن را انجام می دهد. این فرآیند توسط سیستم درونی بدن و به آهستگی انجام می پذیرد، بنابراین امکان خواب ماندن وجود دارد و به همین دلیل است که برای بیدارشدن خود را به ساعات های زنگدار وابسته می کنیم.
اگر ماجرا را به طبیعت بدن بسپاریم بعد از مدت کوتاه با نظم از خواب بیدار خواهیم شد. محققان دریافته اند استفاده عصرگاهی از تلفن های همراه، تلویزیون و رایانه، دیرتر بیدارشدن از خواب شبانه را رقم می زند. در این میان برخی به مصرف قرص های خواب آور روی می آورند. این قرص ها مکانسیم خواب طبیعی را تقلید می کنند و ضمن تاثیر بر پیام رسان های عصبی، گیرنده ها یا هورمون هایی چون ملاتونین، گاه عوارضی هم بر جای می گذارند.
اما چرا با این روش های مصنوعی سعی می کنیم بخوابیم! بیشتر ما دانسته یا ندانسته دریافته ایم که کم خوابی مضر است. دانشمندان این موضوع را به صورت علمی تایید کرده اند و دلایلی هم ارایه داده اند مثل اینکه کمبود خواب با چاقی و دیابت مربتط است و کم خوابی تخریب مکانیسم های مربوط به اشتها و افزایش یک پنجم حوادث جا ده ای با خستگی ناشی از کمبود خواب ارتباط دارد. آنها می گویند خواب بیش از اندازه نیز افزایش خطر مرگ را به دنبال دارد.
بد نیست بدانید بیماری های روحی – روانی مانند افسردگی باعث کم خوابی یا پرخوابی می شوند و نباید به بهانه این فرآیند داروهایی را خودسرانه مصرف کنید.
