گرفتگي قاعدگي، دردي است كه اكثر خانم‌ها در دوره قاعدگي خود در ناحيه شكم و نواحي لگن، آن‌را تجربه مي‌كنند. اين عارضه و درد آن با درد پيش از قاعدگي فرق دارد؛ اگر چه گاهي علائم هر دو نوع يكسان است. بسياري از زنان از هر دو نوع درد قبل از قاعدگي و گرفتگي قاعدگي رنج مي‌برند. گرفتگي قاعدگي يا «كرامپ» در افراد مختلف، و از خفيف تا بسيار شديد متغير است. گرفتگي خفيف كه پس از مدت‌كوتاهي بهبود مي‌يابد، اغلب مورد توجه قرار نمي‌گيرد و گاه فقط نوعي احساس سنگيني در شكم وجود دارد؛ ولي گرفتگي شديد قاعدگي، بسيار دردناك است و مي‌تواند براي چند روز فعاليت‌هاي روزانه فرد را مختلف كند. حدوداً 50 درصد خانم‌ها گرفتگي قاعدگي دارند و از اين ميان، اين 15 درصد آنها دچار دردها و گرفتگي‌هاي شديد مي‌شوند. اين آمار درميان دختران جواني كه به تازگي پريود شدهاند، بيشتر است و تقريباً 90 درصد آنها از گرفتگي قاعدگي رنج مي‌برند.
علت گرفتگي قاعدگي
: هر ماه، پوشش داخلي رحم (آندومتر) شرايط ايجاد يك حاملگي را مهيا مي‌كند و پس از تخمك‌گذاري، اگر تخمك‌گذاري، اگر تخمك توسط اسپرم بارور نشود، هيچ بارداري رخ نخواهد داد و ديگر نيازي به پوشش داخلي رحم وجود نخواهد داشت. هورمون استروژن و پروژسترون كاهش مي‌يابد و پوشش و آستر رحم متورم شده و در نهايت در جريان قاعدگي از بين مي‌رود و در چرخه بعدي ماهانه، پوشش جديدي جايگزين آن مي‌گردد. هنگامي كه پوشش قديمي رحم شروع به شكستن مي‌كند، تركيبات مولكولي به نام پروستاگلاندين‌ها منتشر و توليد مي‌شوند. اين تركيب، عضلات رحم را منقبض مي‌كند و در اين حالت (انقباض عروق)، تأمين خون به آندومتر كمتر مي‌شود و در نتيجه بافت آندومتر تجزيه شده و از بين مي‌رود. با از بين رفتن اين بافت، انقباضات رحم افزايش مي‌يابد و بافت قديمي از طريق دهانه رحم و از راه مهبل (واژن) خارج مي‌شود. ماده شيميايي ديگري به نام (Leukotrienes) كه نقش مهمي در پاسخ التهابي بدن دارد نيز به توسعه و افزايش گرفتگي قاعدگي كمك مي‌كند. انقباضات رحمي كه ناشي از پاسخ به پروستاگلاندين و مواد شيميايي هستند منجر به گرفتگي قاعدگي مي‌شوند و با خارج شدن لخته و بافت خوني از رحم، دل پيچه و درد بروز مي‌كند؛ به خصوص اگر كانال سرويكس خانم تنگ باشد. تفاوت ميزان درد و گرفتگي قاعدگي در خانم‌ها، ممكن است به ميزان پروستاگلندين نيز مربوط باشد. زنان مبتلا به گرفتگي‌هاي شديد قاعدگي، نسبت به ساير زنان ميزان بيشتري پروستاگلاندين‌ها در آندومتر (مخاط رحم) خود دارند. براي سريع‌تر انجام شدن زايمان به زنان پروستاگلاندين تزريق مي‌شود. دردها و گرفتگي‌هاي قاعدگي بسيار شبيه دردهاي زايمان هستند؛ البته در مقياس و انداره كمتر. گرفتگي قاعدگي را مي‌توان باروش‌هاي علمي و اندازه‌گيري فشار داخل رحم و تعداد و فركانس انقباضات رحم، اندازه گرفت. در طول يك دوره قاعدگي طبيعي، به‌طور متوسط هر 10 دقيقه يكبار، انقباضات از فشار پايين (50 الي 80 ميلي‌متر جيوه) شروع مي‌شود. فركانس اين انقباضات 4-1 است و هر انقباض حدود 30-15 ثانيه طول خواهد كشيد. در حين گرفتگي قاعدگي، اين انقباضات از فشار بالاتر (بيش از 400 ميلي‌متر جيوه) شروع خواهد شد كه هر انقباض 90 ثانيه طول مي‌كشد و هر 15 ثانيه نيز مجدداً تكرار مي‌شود.
همان‌طور كه به آن اشاره كرديم، باريك بودن كانال سرويكس خانم، يكي از دلايلي است كه گرفتگي قاعدگي را افزايش مي‌دهد. يكي ديگر از دلايل آناتوميك كه موجب افزايش گرفتگي قاعدگي مي‌شود، ناهنجاري ظاهري رحم و يا مقابل به سمت عقب و كج بودن رحم مي‌باشد. امروزه بي‌تحركي و ورزش نكردن نيز به‌عنوان يكي از دلايل گرفتگي قاعدگي شناخته شده است. به نظر مي‌رسد كه عوامل رواني نيز در اين مسأله نقش دارند؛ به‌عنوان مثال استرس و هيجان زياد مي‌تواند درد و ناراحتي ناشي از گرفتگي قاعدگي را افزايش دهد.
درمان ديسمنوره ثانويه:
چگونگي درمان ديسمنوره ثانويه به علت آن بستگي دارد.
آندوستريوز، فيبروئيد رحم، بيماري‌هاي التهابي لگن، چسبندگي و استفاده از يك وسيله داخل رحمي براي جلوگيري از بارداري، از جمله موادي هستند كه مي‌توانند به ديسمنوره ثانويه منجر شوند. تمامي اين شرايط براي اولين بار بايد توسط پزشك بررسي و تشخيص داده شوند و سپس درمان مناسب آغاز گردد. در واقع، ديسمنوره اوليه با بالا رفتن سن و بعد از بارداري كاهش مي‌يابد و به نظر مي‌رسد دليل آن از بين رفتن اعصاب رحم با بالا رفتن سن و همينطور در اواخر بارداري باشد كه فقط تعداد محدودي از آنها پس از زايمان بازسازي مي‌شوند.
ولي دردهاي ديسمنوره ثانويه از آنها كه ناشي از يك بيماري زمينه‌اي است، درمان گرفتگي قاعدگي به درمان آن بيماري بستگي دارد. با ورزش منظم و يك رژيم غذايي سالم مي‌توانيد درد را به حداقل برسانيد. تغذيه به خودي خود شايد نتواند گرفتگي عضلات را بر طرف كند، اما مي‌تواند درد ناشي از آن‌را كاهش دهد. براي اين منظور، غلات سبوسدار، ميوه‌ها و سبزيجات تازه، مثل كلم پيچ و كلم بروكلي، آجيل و اسفناج مناسبند، زيرا حاوي مقادير زيادي منيزيم هستند. بذر كتان توليد پروستاگلانوين را به حداقل مي‌رساند. مصرف يك يا دو قاشق از آن در طول روز مي‌تواند تا حد زيادي گرفتگي را كاهش دهد. ماهي نيز حاوي امگا 3 و اسيدهاي چرب است و اثر ضدالتهابي دارد. غذا را در وعده‌هاي بيشتر و حجم كمتر مصرف كنيد. گوشت و محصولات لبني توليد پروستاگلاندين و در نتيجه درد را افزايش مي‌دهند. از خوردن غذاهاي بيش از حد چرب و يا شور نيز در اين دوران بپرهيزيد.
داروهاي غير استروئيدي كه نياز به تجويز پزشك ندارد، عبارتند از:
• ايبوپروفن (ادويل، ميدول آي‌بي، موترين و …)
• سديم ناپروكسن (آناپروكس و آلو Aleve و … )
• كتوپروفن: (اكترون، Ovradiskt)
قبل از اينكه تحمل درد براي خانم مشكل شود، بايد يكي از اين داروها را مصرف كند؛ به اين معني كه از يكي دو روز قبل از شروع عادت ماهيانه تا يكي دو روز بعد مصرف دارو بايد ادامه داشته باشد تا از شروع درد جلوگيري شود.
داروهاي غير استروئيدي نياز به تجويز پزشك دارند، عبارتند از:
• مغناميك اسيد (Ponstel)
• مكلوفنامت (Mecbmen)
اگر گرفتگي قاعدگي خانم بيش از حد شديد و از تحمل خارج باشد، بايد حتماً به پزشك مراجعه كند و معمولاً پزشك در اين موقع دوز پائيني از داروهاي خوراكي ضد بارداري، حاوي استروژن و پروژسترون را تجويز مي‌كند. با مصرف اين داروها تخمك‌گذاري (آزاد شدن ماهيانه تخمك) متوقف و از كاهش توليد مواد شبه هورموني جلوگيري مي‌شود. مواد شبه هورموني به نوبه خود شدت دل درد را كاهش مي‌دهند و جريان قاعدگي را آرام مي‌كنند. استفاده از آي يودي كه حاوي مقادير كمي پروژسترون است و پروژسترون را به‌طور مستقيم وارد حفره رحم مي‌كند نيز در كاهش در مؤثر است (تا 50 درصد). توجه داشته باشيد كه آي يو دي‌هاي بدون هورمون و حاوي مس، گرفتگي قاعدگي را تشديد مي‌كنند. در گذشته، بسياري از زنان كه در طول قاعدگي به گرفتگي دچار مي‌شدند، تحت جراحي به نام استاع و كورتاژ (D.C) قرار مي‌گرفتند كه در آن قسمتي از ديواره رحم برداشته مي‌شد. از اين روش نيز گاهي براي تشخيص سرطان استفاده مي‌گرديد. برخي از زنان نيز با انجام عمل جراحي هيتركتومي (برداشت كامل رحم) يك راه‌حل اساسي براي مبارزه با اين مشكل پيدا مي‌كردند. امروزه اگر خونريزي رحم و درد دوران قاعدگي غير عادي و غير قابل تحمل باشد، پزشكان در مطب، با استفاده از دستگاه حرارتي ديواره رحم را مي سوزانند.
علائم گرفتگي قاعدگي
گرفتگي قاعدگي دردي است كه از شكم و لگن آغاز مي‌شود و مي‌تواند به پايين كمر و يا پاها نيز انتشار يابد. اين گرفتگي‌ها ممكن است دوره‌هاي و يا مستمر باشند. گرفتگي قاعدگي معمولاً مدت كوتاهي قبل از قاعدگي شروع مي‌شود و در 24 ساعت اوليه اوج مي‌گيرد و پس از 1 الي 2 روز، فروكش مي‌كند و مي‌تواند سر درد و حالت تهوع را نيز به همراه داشته باشد و به ندرت به استفراغ مي‌انجامد. پروستاگلاندين‌ها برخي مواقع منجر به يبوست يا اسهال مي‌شود و روي دستگاه گوارش نيز تأثير مي‌گذارد. برخي از زنان معتقدند در اين دوران بيشتر ادرار و دفع مي‌كنند.
اصطلاح پزشكي گرفتگي قاعدگي «ديسمنوره» است. دو نوع ديسمنوره اوليه و ثانويه وجود دارد. در ديسمنوره اوليه، هيچ مشكل خاصي وجود ندارد و درد كاملاً طبيعي است. اين نوع دل درد ممكن است در مدت 6 ماه الي يك سال پس از اولين قاعدگي (شروع قاعدگي) وجود داشته باشد. به‌طور معمول تا زماني كه تخمك‌گذاري انجام نشود، درد قاعدگي و گرفتگي بروز نخواهد كرد؛ بنابراين ممكن است دختران نوجوان تا چند ماه پس از شروع قاعدگي، گرفتگي و درد را تجربه نكنند. در ديسمنوره ثانويه، برخي از بيماري‌هاي زمينه‌اي غير طبيعي (معمولاً مربوط به دستگاه توليد مثل زنان) منجر به درد عادت ماهانه مي‌شود. ديسمنوره ثانويه از همان اولين دوره قاعدگي آغاز مي‌گردد و در اغلب موارد اين دردها افزايش مي‌يابند. هر كسي براي درمان گرفتگي معمول قاعدگي (ديسمنوره اوليه) بايد روش مخصوص به خودش را پيدا كند؛ ولي اغلب توصيه مي‌شود خانم‌ها در اين دوران علاوه بر استراحت و خواب كافي، ورزش منظم (به‌خصوص پياده‌روي) نيز داشته باشند. بعضي از خانم‌ها معتقدند كه فعاليت جسمي و رسيدن به ارگانيسم و ماساژ شكم و يوگا به كاهش درد آنها كمك مي‌كند. چسباندن پد به حرارتي به شكم. درد و احتقاق و گرفتگي را كاهش مي‌دهد. برخي داروهاي بدون نسخه و تجويز پزشك نيز در كنترل درد و جلوگيري از گرفتگي قاعدگي مؤثرند. براي كاهش گرفتگي خفيف، آسپرين يا استامينوفن و يك داروي مدر (مثل ميدول، پامپرين و … )كافي است. اگر چه آسپرين در مهار توليد پروستاگلاندين تأثير چنداني ندارد، ولي براي كاهش درد و گرفتگي مفيد است. بهترين راه بهبود گرفتگي متوسط قاعدگي، مصرف داروهاي غير استروئيدي است كه اين داروها توليد پروستاگلاندين را مهار مي‌كنند و تأثيرگذاري آن‌را كاهش مي‌دهند.
تحریریه دنیای زنان
