شکي نيست که اضافه وزن و چاقي يکي از معضلات جدي امروز جامعه ما در حوزه سلامت و بهداشت است. براي اثبات آن هم نيازي به ارائه آمار و ارقام نيست. کافي است نگاهي به دور و بر خود در محيط کاري، اعضاي خانواده و جمع دوستان و آشنايان بيندازيد. ممکن است بگوييد چاقي به خصوص اضافه وزن را با ديدن نمي توان سنجيد؛ در اين زمينه معيارهاي متفاوت و ساده اي براي تعيين چاقي و اضافه وزن ارائه شده است. به عنوان مثال به تازگي محققان اعلام کردند اگر اندازه دور کمر بيشتر از نصف قد باشد، فرد چاق است. ممکن است به نظر برسد اين معيار تازگي ندارد اما محققان انگليسي تاکيد کرد ه اند که اين روش به مراتب مطمئن تر و کاربردي تر از اندازه گيري دور کمر به تنهايي است. تلاش براي کاهش يا حفظ اندازه دور کمر به منظور افزايش طول عمر و پيش گيري از بسياري از بيماري هاي مرتبط با چاقي اهميت اساسي دارد.
براي تعيين چاقي عوامل مختلفي مطرح مي شود. در گذشته فقط وزن مطرح بود اما بعدها تناسب قد و وزن مطرح شد و شاخص نمايه توده بدن يا BMI ارائه شد و هم اکنون اين مدل را سازمان بهداشت جهاني پذيرفته است و در تمام کشورها براي تعيين جمعيت چاق به کار مي رود. در اين نمايه افرادي که به عدد ۲۵ برسند در رده طبيعي، تا عدد ۳۰ در رده چاق و بيش از ۳۰ تا ۳۵ در رده چاقي مفرط قرار مي گيرند.علاوه بر اين توده چربي در بدن نيز مهم است. يعني ممکن است دسته اي از افراد فقط چاقي شکم داشته باشند و توده چربي زيادي دور کمر خود احساس کنند. اين چاقي که در زنان به چاقي گلابي شکل و در مردان به چاقي سيبي شکل معروف است، خطر ابتلا به دسته بزرگي از بيماري ها مانند ديابت، فشارخون، چربي خون و امراض قلبي را افزايش مي دهد. دکترکورش جعفريان، متخصص تغذيه و عضو هيئت علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران با بيان اين مقدمه به خراسان مي گويد: اهميت حجم توده چربي در شکم به حدي است که محققان معياري براي اين موضوع قرار داده اند که طبق آن سلامت زناني که دور کمرشان بيش از ۸۸ و مرداني که دور کمرشان بيش از ۱۰۲ سانتي متر باشد، در معرض خطر قرار دارد. به همين ترتيب اندازه دور کمر، دور باسن و تناسب آن با قد فرد معيارهاي متفاوتي است که بر حسب آن تلاش مي شود توده چربي تجمع يافته در اندام هاي مختلف بدن سنجيده شود. نکته اين جاست که استفاده از هر يک از اين معيارها با توجه به جنسيت و وضعيت بدن افراد، ارقام متفاوتي به دست مي دهد. به طوري که اگر قرار باشد نسبت دور کمر با قد را معيار قرار دهيم، تعداد بسيار زيادي از افراد به ويژه زنان در رده افراد چاق قرار مي گيرند. اما به هر حال مي توانيم از آن به عنوان يک معيار ساده و قابل سنجش براي بيشتر کردن توجه مردم به وضعيت سلامتشان استفاده کنيم. البته معيارهاي متفاوت چاقي در کشورهاي مختلف توسط کارشناسان ارزيابي مي شود تا صحت آن اثبات شود. اين معيار در کشور ما اثبات نشده است و جا دارد تحقيقي در اين زمينه انجام شود. بايد جمعيت، نژاد، سن، جنس و فرهنگ مردم در يک مطالعه علمي بررسي دقيق شود و سپس نتايج آن به عنوان Fact يا بازده علمي ارائه شود.
اين متخصص تغذيه درباره اندازه گيري ميزان چربي بدن و ترجيح آن بر ديگر معيارها مي گويد: از روش اندازه گيري ميزان چربي بيشتر در غربالگري استفاده مي شود و آن زماني است که پزشک تصور مي کند چاقي سلامت فرد را به خطر انداخته است و تست ميزان چربي را توصيه مي کند. روش هاي مختلفي براي اين کار وجود دارد که بيشتر در کارهاي تحقيقاتي از آن استفاده مي شود. اما با آزمايش چربي زير پوست و استفاده از دستگاه با يوايمپلنت مي توان ميزان چربي را سنجيد. اين دستگاه مانند ترازو است و فرد روي آن قرار مي گيرد و الکترودها از بدن عبور و ميزان چربي بدن را ارزيابي مي کند. اين روش بسيار ساده و کم خطر است و در مدت کوتاهي در موارد موردنياز ميزان چربي بدن فرد تعيين مي شود.
حدود ۵۵ درصد زنان و ۶۰ درصد مردان دچار اضافه وزن و چاقي هستند از اين رو هر قدر بتوانيم مردم را نسبت به ميزان چربي موجود در بدن و دور کمر حساس کنيم، بهتر خواهيم توانست با چاقي مقابله کنيم.
محققان مدرسه بهداشت و پزشکي لندن در تازه ترين تحقيقات خود اعلام کردند که مردم ايران جزو ۱۰ کشور چاق و پرخور دنيا هستند. بر اساس آمار منتشر شده در ايران ۲ ميليون نفر داراي اضافه وزن و نيم ميليون نفر هم چاق هستند.
دکترجعفريان با تاييد اين آمار مي گويد: اين هشداري است که ما طي سال هاي متمادي ارائه مي کرديم به ويژه اين که جامعه ما در حال گذار از سنت به مدرنيته و در حال صنعتي شدن است و مانند ديگر کشورهاي در حال توسعه آمار چاقي همراه با روند صنعتي شدن جامعه افزايش پيدا مي کند. نکته اين جاست که در اين فرآيند عوامل بسيار زيادي در شيوع چاقي نقش دارد که کنترل آن ها بسيار دشوار است اما هشدار، آموزش، ارائه آمار و اطلاعات و الگوي صحيح تغذيه به مردم بايد انجام شود. به علاوه بايد به مباحث فرهنگي بيشتر توجه شود.به عنوان مثال فردي که وزن طبيعي دارد از نظر فرهنگي لاغر به حساب مي آيد و فرد چاق، فرد سالمي تصور مي شود که اين باورها بايد اصلاح و از نظر فرهنگي در معيارهاي سلامتي تجديدنظر شود. همچنين بحث فعاليت فيزيکي و ورزش هنوز مغفول مانده است و قشر عظيمي از جامعه ما که زنان هستند، از انجام فعاليت فيزيکي در محيط مناسب محروم هستند. نکته اين جاست که حتما لزومي ندارد به دنبال اجراي طرح هاي عظيم و سرمايه گذاري هاي کلان در حيطه ورزش باشيم. گاهي مي توان با طرح هاي ارزان و ساده و با کمترين امکانات، افراد را به ورزش کردن تشويق کرد. مانند آن چه در بعضي کشورها اجرايي شده و امکان ورزش کردن در ساعات کاري فراهم شده است يا به افرادي که دور کمر خود را کاهش دهند، پاداش اعطا مي شود. اين برنامه ها و طرح ها از اين بابت اهميت بسيار زيادي دارد که درمان بيماري هاي مرتبط با چاقي هزينه سنگيني بر دوش نظام سلامت کشورها مي گذارد. خوب است بدانيد در آمريکا ۷۵ ميليارد دلار براي مبارزه با چاقي سرمايه گذاري مي شود. با اين وجود آمريکا هنوز در صدر کشورهاي چاق دنيا قرار دارد.
دکترجعفريان با اشاره به اين که فقط ۲ داروي «ونوستات» و «سيبوترامين» از FDA آمريکا تاييديه گرفته است و استانداردهاي لازم را دارد، تصريح مي کند:سيبوترامين که کاهنده اشتهاست، مدت هاست به دليل ايجاد عوارض قلبي و عروقي در آمريکا از فهرست داروهاي مجاز FDA خارج شده است اما متاسفانه در کشور ما هنوز استفاده مي شود. همچنين هفته گذشته داروي «بلويک» که از طريق کنترل اشتها در مغز به کاهش 3.7 درصدي از وزن بدن در يک سال کمک مي کند، مجوز گرفت اما اين دارو به شدت ضعيف است و نقش چنداني در حل مشکل چاقي ايفا نمي کند. بنابراين مصرف هر دارويي تحت عنوان داروي گياهي، کپسول و … براي درمان چاقي اشتباه است و مشکل چاقي را در افراد رفع نمي کند. زيرا حتي داروهاي تاييد شده فقط تا حدودي اضافه وزن را کنترل مي کند. همچنين عوارض جانبي داروي «بلويک» در بيماراني که به ديابت مبتلا نيستند سردرد، سرگيجه، خستگي، تهوع، خشکي لب، يبوست و در مبتلايان به ديابت قندخون پايين، سردرد، کمردرد، سرفه و خستگي عنوان شده است. عارضه چاقي فقط با اهرم «تغيير رفتار» مهار مي شود و هيچ راه ميانبري براي درمان آن وجود ندارد. حتي در صورت استفاده از داروي ضدچاقي با تجويز پزشک اگر رفتارهاي بيمار تغيير نکند، چاقي قابل برگشت خواهد بود و فرد دوباره اضافه وزن پيدا خواهد کرد.
مروي – زنان در سنين ميانسالي به سرعت اضافه وزن پيدا مي کنند .سنين ميانسالي و وقوع يائسگي باعث مي شود بسياري از زنان ايراني از وزن خود غافل شوند و به سرعت اضافه وزن پيدا کنند. دکترکورش جعفريان متخصص تغذيه با بيان اين مطلب به خراسان مي گويد: وقوع يائسگي و تغييرات جسمي ناشي از آن به همراه عواملي مانند مشکلات روحي و رواني، احتمال افسردگي، افزايش مشکلات زندگي و کمبود فعاليت فيزيکي دست به دست هم مي دهد و باعث اضافه وزن در اين دسته از زنان مي شود. در واقع به همين دليل شيوع چاقي در اين دسته از زنان مشاهده مي شود. از سوي ديگر به همان نسبت شاهد شيوع بيماري هاي قلبي، ديابت، آرتروز و فشارخون در زنان ميانسال هستيم که سلامت آن ها را به شدت به خطر مي اندازد.
خراسان / شماره انتشار 18159
