| تیره بارهنگ که گیاهان آن وضع پراکنده در نقاط مختلف کره زمین دارند از 3 جنس و متجاوز از 200 گونه تشکیل مییابد. تعداد بیشتر گونه های آن نیز به جنس Plantago تعلق دارد. |  |
گیاهان عموماً علفی و بندرت دارای اعضای کم و بیش چوبی شده میباشند.
در بین آنها انواعی که تعلق به جنس Plantago دارند. از آنها نیز کم و بیش استفاده های درمانی بعمل می آید به دو صورت کاملاً متمایز از یکدیگر دیده می شوند مانند آنکه گونه های متعلق به محیط مرطوب عموماً برگهای پهن و گسترده بر روی زمین ولی انواع متعلق به نواحی گرم و خشک برگهائی با بریدگیهای عمیق یا منقسم واقع در طول ساقه دارند. گلهای آنها منظم مرکب از قطعات 4 تایی نر – ماده یا دارای یکی از اجزای اصلی گل (پرچم یا مادگی) پلی گام ، به رنگهای مختلف مجتمع به صورت سنبله های فشرده یا استوانه ای شکل است. در هر گل آنها کاسبرگ یا 4 گلبرگ پیوسته به هم و 4 پرچم (بندرت 1و2) دیده میشود. مادگی آنها از 2 برچه (بندرت یک برچه) تشکیل می یابد که مجموعاً تخمدانی 2 خانه یا یک خانه و محتوی یک یا تعداد زیادی تخمک نیمه واژگون با تمکن محوری بوجود می آورند در بعضی از این گیاهان نیز پیدایش جدارهای فرعی در داخل تخمدان سبب ازدیاد خانه های آن می شود. میوه این گیاهان به اشکال مختلف مجری یا فندقه و محتوی دانه های آلبومن دار متعدد است.
تیره بارهنگ دارای جنس های زیر است:
Plantago Psyllium (اسفرزه):گیاهی علفی ، یکساله به ارتفاع 10تا35 سانتیمتر که به حالت وحشی در نواحی مختلف مختلف مدینترانه ،شمال آفریقا و جنوب غربی آسیا منجمله ایران می روید.از مشخصات آن این است که برگ هایی باریک ،دراز ، نوک تیز و مجتمع به وضع متقابل یا سه تایی بر روی ساقه دارد.گل های آن به صورت سنبله هاییبر روی پایه بلند ظاهر می گردد، دارای براکته های باریک در قاعده گل آذین اند.میوه اش پوشینه شکوفا دو خانه است.
این گیاه و دو گونه دیگر آن به نام های P.cynops L. P.indica L. , P.ramosa از نظر درمانی به مصارف مشابه می رسند. مخلوط دانه این گیاهان ،در بازرکانی تحت عنوان اسفرزه در معرض استفاده قرار می گیرد.
خواص درمانی :از دانه گیاهان مذکور در رفع یبوست های مقاوم ،اسهال های ساده ، درد های ناشی از التهاب کلیه و مثانه و همچنین در خون آمدن از ریه استفاده به عمل می آید.
Plantago coronopus L.:
گیاهی است یکساله یا دو ساله که اغلب در ماسه زار ها ودشت های سواحل دریاها ،اراضی دارای شوره و نواحی گرم می روید.از مشخصات آن این است که برگ های آن در قاعده ساقه واقع است و پهنک آن نیز عموما باریک ،دراز و منقسم به تقسیمات عمیق یا دندانه دار می باشد.گل های آن مجموعا سنبله های باریک ودرازی به وجود می آورند که هر یک بر روی پایه بلندی منتهی به ناحیه یقه، واقع است.میوه آن کوچک ، محتوی 3تا5 دانه قهوه ای است.
خواص درمانی : کلیه قسمت های گیاه اثر مدر دارد . از دانه اش نوعی کولیر ،جهت رفع ورم چشم تهیه می شود.
Plantago major L.:
نام‌هاي رايج: بارتنگ، بارهنگ كبير، لسان الحمل، لسان الحمل‌كبير، رماج‌ولك، چرغول.
بارهنگ گیاهی است پایا، ظاهراً بی کرک یا کمی کرکپوش با بن و ریشه‌ای کوتاه است. سابقه آن به طول ۷۰-۱۰ سانتی متر، متعدد ایستاده یا خیزان، فاقد شیار، مساوی یا کمی بلندتر از برگ‌ها است. برگهای آن تماماً طوقه‌ای، تخم مرغی پهن با ۹-۳ رگبرگ قوی و برجسته، کامل یا در حاشیه سینوسی، بی کرک یا کرکپوش، دارای دمبرگ نسبتاً بلند. گل‌ها سبز متمایل به قهوه‌ای، کوچک مجتمع در خوشه‌های دراز استوانه‌ای. موسم گلدهی گیاه اردیبهشت تا شهریورماه است. دانه‌های این گیاه تیره رنگ، کوچک و تخم مرغی شکل و در میوه‌ای پوستینه که به صورت کپسول تخم مرغی بوده و دارای ۲ خانه و محتوی ۸-۴ دانه‌است قرار دارند. دانه‌ها را از اواسط فصل بهار به بعد جمع آوری می‌نمایند
ترکیبات شیمیایی:
برگ و ريشه بارهنگ كبير داراي موسيلاژ، صمغ، اسيدهاي آلي، تانن، انورتين،امولسيون و گلوكوزيدي به‌نام اوكوبين، دياستاز، هتروزيد، مواد رنگي،
ساكارز (درتخم)، پكتين، اسيد سيتريك، ساپوزيد (در برگ) و در خاكستر آن املاح مختلف‌سديم، منيزيم، پتاسيم به‌طور فراوان موجود است.دانه بارهنگ دارای چربی، صمغ، موسیلاژ، ترکیبات گلوکزیدی است.
قسمت مورد استفاده بارهنگ برگهاي خشك شده و بندرت تازه، دانه و ريشه‌آن است. برگهاي آن در بهار تا پيش از زمان گل دادن جمع‌آوري مي‌شود و به‌سرعت‌در آفتاب در 40 تا 50 درجه سانتيگراد بايد خشكانده شود.
محل رویش
گیاه بارهنگ در منطقه وسیعی از دو قاره اروپا و آسیا و همچنین شمال آفریقا و آمریکای شمالی می‌روید. در ایران تقریباً در تمام نقاط می‌روید.
خواص درمانی : طبع بارهنگ سرد و خشك است.
بارهنگ كبير داراي خواص قابض، تب‌بر، تونيك، نرم‌كننده، تصفيه‌كننده‌خون، ضد اسهال، محرك، معرق، مدر، ضد رماتيسم و ضد اسهال خوني، ضدالتهاب كليه و مثانه، و ضد باكتري است.
بارهنگ كبير در موارد خونرويهاي ريوي، وجود خون در اخلاط، عفونتهاي‌مجاري تنفسي، التهابات چشمي، بيماريهاي كبدي، زردي، استفراغ، رفع‌ناراحتي‌هاي آسم مرطوب و برونشيتي، اسهال‌هاي ساده و خوني، ورم مخاط‌دهان، درد دندان، التيام زخم، كوليك، مالاريا، سوزاك، احساس سوزش در لوله‌مري، نزله مجاري ادرار و دستگاه هضم، رفع تحريكات در نزله‌هاي مزمن برونشها استفاده مي‌گردد.
در استعمال خارجي بكار بردن كِرِم بارهنگ در معالجه جوشهاي صورت،جوش غرور، جوش ناحيه بيني، زنخدان و گونه‌ها و زخم‌هاي جلدي توصيه شده‌است.
جوشانده 10 گرم ريشه يا برگ بارهنگ در 150 گرم آب به‌صورت حمام چشم‌در رفع ورم پلك و ورم ملتحمه مفيد است.
برگ تازه و له شده بارهنگ اثر خنثي‌كنندگي سم حشرات و گزيدگي زنبور داردو جهت رفع خارش و تحريكات پوستي استفاده مي‌شود.
از جوشانده 100 گرم ريشة بارهنگ در يك ليتر آب به‌صورت غرغره براي‌درمان گرفتگي صدا و تورم خرخره استفاده مي‌شود.
جوشانده برگ تازه بارهنگ چند ساعت در آب زخم‌ها را از آلودگي حفظ‌مي‌كند و باعث سرعت التيام و بهبود زخم مي‌گردد.
جوشانده مقداري برگ بارهنگ (به‌مدت 5 دقيقه) در شير پس از صاف كردن وسرد شدن به پوست صورت ماليده مي‌شود. كه باعث نرم و شاداب شدن پوست وجلوگيري از بروز ناراحتيهاي ناشي از گرما و اشعه خورشيد مي‌گردد.
جوشانده برگ بارهنگ در استعمال داخلي براي جلوگيري از خونريزي بواسيرو زيادي خون عادت ماهيانه زنان مفيد است.
جوشانده دانه بارهنگ در استعمال داخلي در رفع اسهال، رفع بيماريهاي‌التهاب كليه و مثانه استفاده مي‌گردد.
دم كرده يا جوشانده ملايم 2 تا 4 گرم برگ بارهنگ به‌عنوان تب بر و دارو جهت‌رفع نزله‌هاي ششي مصرف مي‌شود.
از دم كرده يا جوشانده 2 تا 4 گرم برگ بارهنگ به‌عنوان داروي رفع درد دندان‌و رفع درد گوش و رفع سردرد مي‌توان استفاده نمود.
از دم كرده 2 تا 4 گرم از دانه بارهنگ به‌عنوان داروي ضد تشنج مصرف‌مي‌نمايند.
ضماد حاصل از برگ بارهنگ به‌صورت موضعي به‌عنوان داروي ضدبواسيراستفاده مي‌شود.
دو مشت برگ بارهنگ را در يك ليتر آب جوش دم كنيد. از اين دم‌كرده براي‌درمان اسهال و اسهال خوني، ورم امعاء روزانه 5 تا 6 فنجان بنوشيد. از دم كرده‌فوق‌الذكر در موارد برونشيت و تنگي نفس نيز به‌كار مي‌رود.
جوشانيده 25 تا 50 گرم ريشه يا برگ بارهنگ در دو ليوان آب پس از هرغذايك استكان با كمي شكر براي درمان آسم، برونشيت مزمن، خونريزي ريه(هموپتيزي) تناول نماييد.
دم كرده يا جوشانده 50 گرم برگ بارهنگ در يك ليتر آب براي درمان اسهال ويا در موارد تنگي نفس و التهابات ريوي به‌كار مي‌رود.
تأثيرگياه بارهنگ در درمان بيماري ها :
فيبرهاي نوعي گياه دارويي به نام بارهنگ از قرار گرفتن باکتريها در مجاورت سلولهاي روده جلوگيري مي کند . فيبرهاي گياه بارهنگ که گياهي شبيه موز است و در مناطق حاره اي يافت مي شود از قرار گرفتن باکتريها در مجاورت سلول هاي روده جلوگيري کرده و مانع از بروز بيماري هاي ا لتهابي روده مي شود . براي اثر بخش بودن اين شيوه درمان ، مي بايست بارهنگ به ميزان زياد مصرف شود . حدود 95 هزار نفر در انگليس به بيماري التهاب روده مبتلا هستند
