سياهرگ، رگ‌هاي خوني است كه خون را از تمامي اندام‌هاي بدن به سمت قلب هدايت مي‌كند. زماني كه ارگان‌هاي مختلف بدن اكسيژن خون را استفاده مي‌كنند، مواد زائد را از جمله دي‌اكسيد كربن به درون سياهرگ باز مي‌گردانندخون درون سياهرگ به قلب و ريه‌ها برمي‌گردد و در ريه‌ها، دي‌اكسيد كربن زائد حذف و اكسيژن جايگزين آن مي‌شود و مجدداً اين چرخه ادامه پيدا مي‌كند و اكسيژن به همراه خون به اندام‌هاي بدن فرستاده مي‌شود. سياهرگ، به عنوان انبار ذخيره خون‌هاي استفاده نشده نيز عمل مي‌كند و وقتي بدن در حال استراحت است، فقط قسمت مشخصي از خون در بدن گردش مي‌كند و مابقي اكسيژن و خون در سياهرگ باقي مي‌ماند تا زماني كه بدن فعاليت بيشتري داشته باشد و به خون و اكسيژن بيشتري نياز پيدا كند. اين ظرفيت ذخيره‌سازي ناشي از خاصيت ارتجاعي ديواره رگ‌ها است. سياهرگ‌ها با توجه به نوع فعاليت بيشتري داشته باشد و به خون و اكسيژن بيشتري نياز پيدا كند. اين ظرفيت ذخيره‌سازي ناشي از خاصيت ارتجاعي ديواره رگ‌هاست. سياهرگ‌ها با توجه به نوع فعاليت و جايگاه‌‌شان اندازه‌هاي متفاوتي دارند و بزرگ‌ترين آن در مركز بدن وجود دارد كه خون را از رگ‌هاي كوچكتر جمع مي‌كند و به قلب مي‌رساند. هر يك از آنها به شاخه‌هاي بسيار ريزي تقسيم مي‌شوند كه به آنها وريدهاي سطحي مي‌گويند. رگ‌هاي عميق‌تر و نزديكتر به رگ مركزي را وريدهاي عميق مي‌نامند و رگ‌هايي كه رگ‌هاي سطحي را به وريدهاي عميق‌تر متصل مي‌كنند، رگ‌هاي پرفراژ هستند. وقتي كه گردش جريان خون به درستي انجام نشود، رگ‌ها بر اثر جمع شدن خون برآمده مي‌شوند. اين وريدهاي برجسته كه قابل مشاهده هستند و بيشتر در پاها و ران‌ها ديده مي‌شوند و به آنها واريس مي‌گويند. واريس در هر جائي از بدن مي‌تواند ايجاد شود. رگ‌هاي واريسي بزرگ كاملاً برجسته و حتي قابل لمس و طولاني و متسع هستند و گاهاً بيش از 40 ميلي‌متر قطر دارند.
وريدهاي عنكبوتي
وريدهاي عنكبوتي نيز كه نام پزشكي آن تلانژكتازي است و در ران، مچ پا و پاها ديده مي‌شوند. گاه روي صورت نيز قابل مشاهده‌اند. اين خطوط، خوشه‌اي و پر پيچ و خم هستند. وريدهاي واريسي و عنكبوتي در مردان و زنان و در هر سني ايجاد مي‌شود، ولي اغلب، زنان در طول بارداري و افراد مسن به آن مبتلا مي‌گردند. اين بيماري بسيار شايع است و حدوداً 10 – 15 درصد مردان و 20 – 25 درصد زنان از واريس رنج مي‌برند. سابقه خانوادگي و افزايش سن، احتمال ابتلا را افزايش مي‌دهد. از ديگر عوامل ميتوان به كم‌تحركي، افزايش وزن و ايستادن طولاني مدت اشاره كرد.
علت‌هاي دقيق واريسي
علت به وجود آمدن وريد واريسي و عنكبوتي علت دقيق وريدهاي واريسي و عنكبوتي مشخص نيست و در برخي موارد ممكن است ضعف رگ‌هاي خون نيز منجر به ايجاد واريس شود؛ يعني خون در رگ‌ها تجمع يافته، ديواره رگ‌هاي خوني ضعيف‌تر از حد طبيعي شده و حجم زيادي از خون در رگ‌ها تجمع مي‌يابد. در برخي موارد (اگرچه نادر است)، بعضي از بيماري‌ها مي‌توانند سبب ايجاد واريس بشوند، مثل فلبيت (التهاب رگ)، لخته شدن خون و يا هرگونه انسداد جريان خون در رگ‌ها، ناهنجاري‌هاي مادرزادي رگ‌ها.
پيشگيري
بيماري‌هاي وريدي معمولاً پيشرونده هستند و ممكن است به طور كامل قابل پيشگيري نباشند؛ با اين حال پوشيدن جوراب‌هاي مخصوص و حفظ وزن ايده‌آل و ورزش منظم تا حدي مي‌تواند از اين بيماري پيشگيري كند. اكثر افراد مبتلا به رگ‌هاي واريسي هيچ نشانه فيزيكي ندارند و با اين حال فقط نگراني آنها حفظ ظاهر و زيبايي اندامشان است. علائم رايج اين بيماري عبارت است از: درد خارش تورم و خستگي
معاينه فيزيكي توسط پزشك
برخي از افراد نيز احساس فشار و يك درد مبهم مي‌كنند. نشانه‌هاي ديگر كه به دليل شدت آنها كمتر رايج است عبارتند از: خونريزي، ترومبوفلبيت (ايجاد لخته خون درون وريد واريسي) و زخم شدن رگ‌ها. اين عوارض بدون هيچ درنگي بايد توسط پزشك ارزيابي شوند. اين ارزيابي شامل يك معاينه فيزيكي توسط پزشك عمومي است كه در آن سابقه ابتلاي خانوادگي و وجود هر نوع علائم، مدت زمان ابتلا و هرگونه نشانه تشديد بيماري و يا انبساط رگ‌هاي واريسي مورد بررسي قرار مي‌گيرد. قد و وزن فردمبتلا نيز بسيار مهم است و سپس به طور معمول پزشك، رگ‌ها را لمس مي‌كند تا وجود هر نوع خونريزي و يا زخم را تشخيص دهد. افراد مبتلا اگر به مدت 5 -10 دقيقه بايستند اين رگ‌ها قابل مشاهده و بررسي پزشك آسان‌ترمي‌شود.
سونوگرافي
سونوگرافي رگ‌ها نيز آناتومي وريدها را مشخص مي‌كند. سونوگرافي داپلر، دستگاهي است كه مي‌تواند جريان خون را شناسايي و تشخيص دهد و اطلاعاتي را در مورد وريدها در اختيار بگذارد كه اين اطلاعات علاوه بر تشخيص، در جراحي و درمان نيز مفيدخواهد بود.
درمان
براي درمان واريس روش‌هاي متفاوتي وجود دارد كه استفاده از اين شيوه‌ها به سايز رگ واريسي و علائم و محل شكل‌گيري واريس بستگي دارد. به طور مختصر ميتوان گفت كه روش‌هاي درمان عبارتند از: جوراب‌هاي واريس قرار دادن پا بالاتر از سطح زمين (به‌ويژه هنگام خواب و نشستن) اسكلروتراپي (تزريق مايع داخل وريد) ليزردرماني و عمل جراحي
مشورت با پزشك
به طور كلي، اسكلروتراپي و ليزردرماني براي درمان وريدهاي عنكبوتي (تلانژكتازي) و اسكلروتراپي و جراحي براي درمان رگ‌هاي واريسي مفيدترند. رگ‌هاي واريسي و وريدهاي عنكبوتي در درجه اول يك مشكل زيبايي است ولي در موارد شديدتر به خصوص وقتي كه روي رگ‌هاي واريسي زخم به وجود مي‌آيد، حتماً بايد درمان شود. هر ساله هزاران نفر تحت درمان اين بيماري قرار مي‌گيرند، اگرچه با وجود تبليغات فراوان مثل «منحصر به فرد»، «دائمي»، «بدون درد» و كاملاً امن، انتخاب نوع درمان مشكل مي‌شود، ولي قبل از هر نوع تصميم‌گيري براي درمان بهتر است در مورد ايمني و اثربخشي نوع روش درمان با پزشك خود مشورت كنيد.
جوراب واريس
جوراب‌هاي واريس فشار وارد بر رگ‌ها را كاهش مي‌دهند. اين جوراب‌ها در انواع مختلف دارند و برخي از آنها ممكن است فشار بيشتري اعمال كنند. عيب اصلي استفاده از اين جوراب‌ها اين است كه به محض اينكه از پا درآورده شوند، مجدداً رگ‌هاي واريسي نمايان مي‌شوند و اين موضوع براي بيماران ناراحت‌كننده است؛ بنابراين ممكن است خيلي پرفايده نباشند و معمولاً بعد از چند بار شست‌و شو هم به اندازه روز اول مؤثر نخواهند بود و بايد مداوم تعويض شوند.
اسكلروتراپي
در اسكلروتراپي، مايعي با سوزن مستقيماً داخل وريد تزريق مي‌شود كه ديواره رگ‌هاي وريد را تحريك مي‌كند و رگ‌هاي واريسي به بافت تبديل ودر نهايت از نظرها محو مي‌شوند. اسكلروتراپي معمولاً براي وريدهاي عنكبوتي و واريس‌هايي استفاده مي‌شود كه كمتر از 6 ميلي‌متر طول داشته باشند. اين روش، به خصوص براي افرادي مناسب است كه جوراب‌هاي واريس تأثيري بر درمان نداشته است. امروزه در ايالات متحده آمريكا، موادي كه بيشتر براي اسلكروتراپي مورد استفاده قرار مي‌گيرد، سالين هيپوتونيك و سديم سولفات است. پُلي دوكانُل (Polidocanol) در حال بررسي توسط FOA است و هنوز اثربخشي آن اثبات نشده است. بعد از تزريق، محل تزريق تا چند روز بانداژ مي‌شود. اين روش از سال 1920 استفاده مي‌شود و در اكثر موارد به بيش از يك جلسه درمان نياز است. در حدود 10 تا 30 درصد از بيماران تحت درمان با اسكلروتراپي، تغيير رنگ ايجاد مي‌شود كه معمولاً ناشي از هم پاشيدگي سلول‌هاي قرمز خون است. البته اين تغيير رنگ معمولاً طي شش ماه به طور كامل برطرف مي‌گردد. يكي ديگر از مشكلات اين روش ايجاد وريدهاي عنكبوتي جديد در نزديكي محل درمان است كه در 20 درصد بيماران رخ مي‌دهد و اين مشكل نيز بعد از چند ماه به خودي خود برطرف مي‌شود. عوارض نادرتر نيز، تشكيل زخم در اطراف محل تزريق و تشكيل لخته‌هاي خوني كوچك در رگ‌هاي سطحي و كوچك است. اگرچه اين روش درماني روش امني است، ولي افراد چاق و باردار و حساس به مواد، بايد از آن اجتناب كنند. افرادي كه واريس دارند، بايد از پياده‌روي زياد و انجام هر نوع فعاليتي كه موجب فشار به پاها مي‌شود، خودداري كنند.
روش‌هاي جراحي
در روش جراحي، رگ‌هاي واريسي به طور كامل حذف مي‌شوند. اين روش كه از سال 1950 استفاده شده است، برش‌هاي كوچكي روي محل واريس ايجاد مي‌گردد؛ اما وريدهاي عنكبوتي از بين نمي‌روند. گاهي اوقات نيز طي جراحي نمي‌توان تمامي وريدهاي واريسي را درمان كرد؛ به همين دليل باقيمانده وريدهاي عنكبوتي را با اسكلروتراپي درمان مي‌كنند. در اين روش در افراد مختلف، متفاوت است و به قدرت تحمل فرد و مقدار گستردگي بيماري، مكان درمان و … بستگي دارد. از آنجا كه اين عمل جراحي تحت بي‌هوشي انجام مي‌شود، در طي عمل دردي احساس نمي‌شود، ولي پس از آن در محل برش، درد دارد. در مورد درد اسكلروتراپي نيز مقدار درد بسته به اندازه سوزن و نوع ماده انتخابي متفاوت است. اكثر بيماران معتقدند كه سالين هيپرتونيك، دردناك‌ترين محلول است و پس از آن بيمار احساس سوزش و گرفتگي مي‌كند، برخي از پزشكان در حين اسكلروتراپي نيز به بيمار بي‌هوشي خفيف مي‌دهند.
درمان با ليزر
وريدهاي عنكبوتي و واريس‌هاي كوچك را ميتوان با ليزر درمان كرد، در ليزر، انرژي خورشيدي عروق خوني كوچك سطح پوست را محو مي‌كند. در برخي موارد تغيير رنگ در محل درمان مشاهده مي‌شود. وريدها و واريس‌هاي بزرگ‌تر با فرسايش رگ‌ها در جراحي توسط ليزر از بين مي‌روند. اين روش به نسبت جراحي درد كمتري و در مقايسه با عمل‌هاي جراحي، زمان ريكاوري كوتاه‌تري دارد. اين كار مي‌تواند توسط پزشكان و جراحان عمومي و عروق انجام شود؛ در حالي كه اسكلروتراپي و ليزردرماني عموماً توسط متخصصان پوست انجام مي‌گيرد. مطمئن شويد كه پزشك تجربه كافي براي انجام اين عمل را داشته باشد. در جراحي كه بيمار تحت بي‌هوشي عمومي قرار مي‌گيرد، عوارض جانبي عبارتند از: تهوع و استفراغ و البته خطر عفونت زخم. در اسكلروتراپي ممكن است فرد نسبت به ماده تزريقي حساسيت داشته باشد و واكنش نشان دهد. گاهي نيز منجر به لخته شدن خون مي‌شود. در روش ليزر درماني، عوارض جانبي، زخم و تغيير رنگ پوست است. پزشك با توجه به نكاتي همچون، اندازه رگ، سابقه درمان، سن، سابقه ابتلا به حساسيت، توانايي تحمل عمل جراحي و بي‌هوشي و … روش محاسب درماني را انتخاب مي‌كند. با اجتناب از ايستادن طولاني مدت و نپوشيدن جوراب‌هاي پلاستيكي، ورزش منظم و كنترل وزن ميتوان از واريس پيشگيري كرد و يا سرعت پيشرفت رگ‌هاي واريسي را كاهش داد. در مورد تمامي روش‌هاي درماني، احتمال عود با گذشت زمان افزايش مي‌يابد. البته بسياري از عوامل نيز در آن دخيل‌اند؛ مثل مهارت پزشك، روش درمان، مناسب بودن روش درمان با توجه به شدت بيماري و …
دكتر منوچهر قاروني
