حمام کردن در زندگی مدرن امروزی تفاوت‌های بسیار زیادی با حمام کردن به شیوه سنتی و بر اساس تدابیر طب سنتی ایران دارد. امروزه ما بیشتر در شیوه و سبک زندگی‌مان جنبه‌های تمیزکنندگی حمام را مدنظر داریم در حالی که حمام‌کردن در زمان پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های ما کارکردهای مختلفی داشته که یکی از آنها مربوط به تمیزشدن و نظافت کردن بوده و مابقی کارکردهای حمام از دیدگاه طب سنتی ایجاد تعادل طبع، آرامش و تعدیل مزاج افراد بوده است. از این روست که با مرور زندگی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایمان به این نتیجه می‌رسیم که آنها در طول زندگی از توان جسمی بالاتر و روحیه بهتری در مقایسه با ما برخوردار بوده‌اند زیرا آنها علاوه بر آنکه با تنظیم رژیم غذایی‌شان برای اصلاح مزاج‌شان اقدام می‌کردند از روش‌های مختلف حمام درمانی نیز برای این منظور استفاده می‌کردند.
از کارکردهای حمام سنتی بیشتر بدانید
حتما تا امروز تصویری از حمام‌های قدیمی دیده‌اید. معماری این حمام‌ها در مقایسه با طراحی حمام‌های مدرن امروزی بسیار متفاوت است. در زمان قدیم فضای حمام از ۴ بخش با نام سردینه، گرمخانه، خزینه و چال حوض تشکیل می‌شده و افرادی که برای حمام کردن وارد حمام می‌شدند باید از این فضاها عبور کنند؛ فضاهایی که هریک از آنها کاربرد و خواص درمانی خود را دارد. در فضای «سربینه» که فضای سرد و خشک حمام است، افراد لباس‌هایشان را درمی‌آوردند و در فرصتی که پیش می‌آمد با افراد دیگر احوالپرسی و گفت‌و‌گو می‌کردند و به خوش و بش و طنزگویی و رفع کینه ها می‌پرداختند و این مسئله موجب می‌شد تا روحشان نیز مانند بدنشان استحمام می کرد. در کنار سربینه اما فضای اصلی حمام به نام «گرمخانه» با طبع گرم و خشک وجود داشته که در حقیقت فضایی برای حمام کردن و دریافت مشت و مال بوده است. افراد می‌توانستند در این فضا برای تمیزکردن خود اقدام کنند. پس از این فضا «خزینه» وجود داشته که دارای طبع گرم و تر بوده و پس از آن «چال حوض» یا «هشتی» وجود داشته که در آن استخر آب سرد با طبع سرد و تر وجود داشت. قاعده این بود که آب خزینه و چال حوض از یک سمت وارد و از سمت دیگر خارج شود تا آب این دو استخر دائما پاک و تمیز باشد که اگر چنین نبود آن حمام را ناسالم می دانستند.
حمام آب شور و درمان چاقی
حکیمان طب سنتی مراجعان خود را که مبتلا به چاقی و اضافه وزن هستند به حمام‌کردن با آب شور تشویق می‌کردند. آنها همچنین برای درمان بیماری‌هایی نظیر ریزش موی سر یا خارش پوست نیز حمام کردن با آب شور را بسیار موثر می‌دانستند؛ از این رو به بیماران خود توصیه می‌کردند که برای حمام کردن با آب شور به حمام‌های سنتی در مناطق جنوبی کشور که آب آنجا شور است بروند یا با مخلوط کردن نمک با آب، آب شور درست کنند. البته حمام کردن با آب شور در کنار فواید درمانی‌اش، مضراتی نیز به همراه داشت که ازجمله رایج‌ترین آنها می‌توان به درد چشم، ابتلا به نزله و کدورت حواس اشاره کرد که درمانگران طب سنتی با تجویز شیوه‌ها و نسخه‌هایی، روش‌های اصلاح این مضرات را به بیمارانشان آموزش می‌دادند؛ به عنوان نمونه آنها به بیمارانشان می‌گفتند بعد از حمام کردن با آب شور، بدنشان را با آب گرم بشویند و با روغن ماساژ دهند.
بهبود کیفیت زندگی با حمام‌درمانی
درمانگران و حکیمان طب سنتی به مردم توصیه می‌کردند که متناسب با نوع مزاجی که دارند از فضای حمام‌های سنتی استفاده کنند؛ به این ترتیب برای هر فرد نسخه‌ای مخصوص به او وجود داشت؛ به عنوان مثال حکیم به فرد می گفت برای آنکه طبعش به سمت اعتدال برود در کدام یک از بخش‌های حمام بیشتر توقف کند. اگر طبع فردی گرم و تر بود، حکیم به او توصیه می‌کرد وقت بیشتری را در سربینه که دارای طبع سرد و خشک بود بگذراند؛ به این ترتیب که گرفتن ناخن، اصلاح کردن یا رنگ‌کردن موهایش را در فضای سردینه انجام دهد تا بتواند مدت زمان بیشتری را در این فضا بماند و از اثرات درمانی آن فضا بهره‌مند شود. به این ترتیب حکیمان و درمانگران برای تک‌تک افراد تدبیری جداگانه داشتند و با کمک شیوه‌های مختلف از قبیل مشت‌ومال، رایحه‌درمانی، ماساژ و سنگ‌درمانی به درمان افراد یا بهبود کیفیت زندگی آنها اقدام می‌کردند.
توصیه حکمای طب سنتی برای حمام کردن
درمانگران و حکمای طب سنتی شرایط مختلفی را برای حمام کردن قائل بودند که متاسفانه کمتر در شیوه حمام کردن مردم در زندگی‌های امروزه قابل مشاهده است . این درمانگران به مراجعان خود توصیه می‌کردند که از توقف زیاد در حمام و استفاده از آب خیلی داغ و سرد برای حمام کردن خودداری کنند. به اعتقاد این حکما استفاده از آب نیم‌گرم بهترین روش برای سلامت حمام کردن است. علاوه بر این، حمام کردن بلافاصله بعد از ورزش کردن یا فعالیت‌های جسمی توصیه نشده و بهتر است پس از انجام ورزش و فعالیت‌های جسمی اجازه دهید با گذشت زمان مقداری از حرارت بدن کاسته شود. در عین حال حمام کردن با شکم پر نیز ازجمله مهم‌ترین پرهیزهایی است که درمانگران طب سنتی به آن اشاره کردند زیرا حمام کردن با شکم پر موجب جذب مواد غذایی می‌شود که هنوز عمل هضم آنها به خوبی انجام نشده و این مسئله موجب می‌شود تا اختلال‌هایی برای بدن به وجود آید.
غذادرمانی در حمام فراموش شده
در دوران قدیم همزمان با حمام رفتن، حین حمام کردن و حتی پس از آن غذادرمانی‌های مختلفی انجام می‌شد. مردم خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های مختلفی را با مشورت درمانگر طب سنتی مصرف می‌کردند؛ به عنوان مثال درمانگران و حکیمان طب سنتی به مردم توصیه می‌کردند بعد از حمام کردن یک لیوان شربت سکنجبین با تخم شربتی یا تخم بالنگو یا تخم ریحان بنوشند زیرا نوشیدن این شربت موجب تقویت بدن و قوای فرد که به دلیل حرارت حمام، کم شده می‌شود و موجب می‌شود تا فرد قوای از دست رفته خود را دوباره به دست آورد.
از حمام سرد و گرم چه می‌دانید؟
در قدیم مردم روش‌های مختلفی برای حمام کردن داشتند؛ آنها یک بار در هفته حمام تنظیف می‌کردند که طولانی‌ترین شیوه حمام کردن آنها بوده است. در این حمام آنها خود را شست‌وشو می‌دادند تا آلودگی‌ها را از خود دور کنند. حرارت این حمام در حدود ۲۸ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد بوده تا مردم علاوه بر پاکیزگی از فواید این حمام برای افزایش آرامش و تسکین اعصابشان نیز استفاده کنند. به جز حمام تنظیف، حمام سرد، حمام بسیار سرد، حمام خنک، حمام معتدل و حمام گرم نیز وجود داشته که درجه حرارت هرکدام از آنها با یکدیگر متفاوت است. از میان این شیوه‌ها، حمام بسیار سرد و حمام سرد باید با توصیه متخصص طب سنتی و تنها برای عده‌ای که بدنی بسیار قوی دارند، تجویز شود. مدت زمان توقف در این حمام حدود ۲۰ ثانیه است و اثر درمانی آن تقویت بدن و سفت شدن عضلات و ماهیچه‌هاست. بهتر است این حمام در فصل تابستان انجام شود. حمام خنک نیز که حرارت آن حدود ۱۸تا۲۵ درجه سانتی‌گراد است عملکردی مشابه حمام سرد را دارد و می‌توان آن را در فصل‌های سرد نیز تجربه کرد؛ به شرط آنکه هوای اتاق و محیط خانه مناسب و گرم باشد و احتمال ابتلا به سرماخوردگی به صفر برسد.
درمان پوست چرب با آب شِبی
حکیمان طب سنتی حمام کردن با آب شِبی را یکی از مفیدترین روش‌ها برای درمان پوست‌های چرب می‌دانستند. این آب محتوی املاح آلومینیوم یا همان زاج سفید است. آنها بر این باور بودند مردمی که دچار پوست چرب هستند یا بدنشان بیش از اندازه عرق می‌کند از طریق حمام کردن با آب شبی و رعایت تدابیر درمانگران طب سنتی می توانند جهت درمان خود اقدام کنند. البته حمام کردن با آب شبی عوارضی نظیر تب و تشنج را نیز برای بیمار به همراه داشت که با رعایت توصیه های حکیمان طب سنتی این عارضه کنترل می‌شد. این درمانگران به افرادی که باید زیاد با آب شبی حمام کنند می‌گفتند پس از حمام کردن بدنشان را با روغن بنفشه ماساژ دهند و به این ترتیب عوارض این شیوه حمام درمانی را کاهش دهند.
افزایش آرامش با تصویردرمانی در حمام‌های سنتی
حمام‌های سنتی در بخش‌های مختلف خود متناسب با فضای سردینه، گرمخانه، خزینه و چال حوض تصویرسازی‌های مختلفی روی دیوارهایشان داشتند و به این ترتیب افرادی که برای حمام‌درمانی به حمام‌های سنتی می‌رفتند ناخودآگاه از فواید درمانی شیوه تصویردرمانی و رنگ‌درمانی نیز در این حمام‌ها بهره‌مند می‌شدند. در فضای سربینه روی دیوارها نقش‌های مرغ‌های دریایی و پرندگان وجود داشته تا به نوعی، روحیه افرادی که در این فضا قرار می‌گیرند تا برای حمام آماده شوند یا فضای حمام را ترک کنند تلطیف شود. نقش حیوانات درنده نظیر شیر و پلنگ یا تصویر مردانی جنگجو نیز ازجمله تصویرهایی است که بر دیوار گرمخانه می‌کشیدند. وجود این تصویرها بر دیوار گرمخانه موجب می‌شد تا روح افراد که در فضای گرم گرمخانه در اصطلاح طب سنتی به درون میل کرده و موجب بروز حالت خواب آلودگی و غش غش در افراد می‌شود، با تماشای این عکس‌ها مهار شود و هوشیاری فرد افزایش یابد.
بهترین شیوه حمام کردن را بشناسیم
اگرچه در جوامع امروزی دسترسی به حمام‌های سنتی و شیوه‌های سلامت حمام‌درمانی تقریبا دشوار است اما می‌توانیم با رعایت نکاتی ساده، متناسب با دستورات حکمای طب سنتی از خواص درمانی حمام‌درمانی در منزلمان بهره‌مند شویم. برای این منظور توصیه شده هفته‌ای یک بار برای پاکیزه شدن حمام کنیم و اگر در طول هفته کثیف شدیم، می‌توانیم از حمام معتدل استفاده کنیم. درجه حرارت این حمام حدود ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد است و ازجمله حمام‌هایی است که نه مقوی بدن است و نه موجب ضعف بدن می‌شود و در صورتی که در طول هفته نیاز داریم تا با حمام کردن بانشاط و سرحال شویم، می‌توانیم از حمام سرد برای ۲۰ تا ۳۰ ثانیه استفاده کنیم.
سيب سبز
