سردرد ناشی از کم آبی یا Dehydration از انواع شایع سردردهای ثانویه است که در اثر از دست دادن مایعات بدن (آب و الکترولیت) اتفاق می افتد. در ادامه مقالات در مورد سردرد، به بررسی بیشتر این نوع از سردرد می پردازیم.
علت سردرد ناشی از کم آبی:
مغز انسان درون مایعی شفاف و بی رنگ به نام مایع مغزی – نخاعی (CSF) شناور می باشد. این مایع از یک سو به عنوان یک محافظ و ضربه گیر از مغز محافظت می نماید، و از سوی دیگر به طور اعجاب آوری باعث کاهش فشار وزن مغز بر روی نخاع می گردد. در حالی که مغز انسان به طور متوسط ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ گرم وزن دارد، فشار وارده بر نخاع از طرف مغز پس از شناور شدن در مایع مغزی – نخاعی به حدود ۵۰ گرم کاهش می یابد. اگر به علت کم آبی تولید مایع مغزی – نخاعی کاهش یابد، این سیستم دچار اختلال گشته، خاصیت ضربه گیری و کاهش وزن مغز توسط مایع مغزی – نخاعی کم شده و پرده های پوشاننده مغز (meninges) دچار کشش و استرس می شوند. مجموع این اختلالات باعث ایجاد سردرد می گردند.
علائم: سردرد ناشی از کم آبی،
سردردی متوسط تا شدید (بسته به میزان کم آبی) می باشد که در تمامی نقاط سر ممکن است حس گردد. مهم ترین مشخصه این نوع سردرد تشدید آن با حرکت سر و فعالیت بدنی می باشد. خم شدن به جلو و یا خم شدن برای برداشتن اشیاء معمولا موجب تشدید درد می شود. ورزش کردن، دویدن، بالا رفتن از پله و حتی پیاده روی ممکن است باعث تشدید سردرد گردد. مشخصه دیگر وجود یک یا چند علامت از سایر علائم کم آبی به همراه این سردرد است. این علائم شامل خشکی دهان، تشنگی، افزایش ضربان قلب، کاهش میزان ادرار یا تیره شدن رنگ آن، احساس سرگیجه و یا حالت تهوع می باشند.
عوامل ایجاد کننده سردرد ناشی از کم آبی:
همانطور که ذکر گردید هر عاملی که باعث کاهش تولید مایع مغزی – نخاعی گردد، می تواند آغازگر سردرد باشد. عوامل عمده شامل تعریق زیاد (در اثر گرما، فعالیت بدنی و یا ورزش)، غذا نخوردن و ننوشیدن مایعات به مدت طولانی، اسهال و استفراغ، نوشیدن قهوه زیاد و زیاده روی در مصرف الکل می باشند. سردردی که چند ساعت پس از زیاده روی در نوشیدن الکل و معمولا در صبح روز بعد اتفاق می افتد و جزو علائم موسوم به hangover می باشد، در اکثر موارد ناشی از کم آبی می باشد. علت این است که بخش عمده الکل مصرفی باید از طریق کلیه ها دفع گردد که برای دفع نیاز به آب دارد. در نتیجه بدن آب از دست داده و خون غلیظ می گردد و تولید مایع مغزی – نخاعی کاهش یافته و سردرد آغاز می گردد.
اشتباه شایع افرادی که دچار سردرد ناشی از hangover می گردند، این است که برای تسکین علائم خود قهوه می نوشند. نوشیدن قهوه اگرچه ممکن است تاحدی به کاهش حالت خماری و افزایش هوشیاری در این افراد کمک نماید، اما با افزایش ادرار و تشدید کم آبی باعث بدتر شدن سردرد آنها می گردد. این افراد بهتر است با نوشیدن مایعات، حجم آب از دست رفته را جبران نمایند. اثر ادرارآور چای از قهوه کمتر است و این افراد می توانند چای کم رنگ بنوشند، اگرچه انواع آبمیوه ارجحیت دارند.
پیشگیری:
سعی کنید به میزان کافی آب بنوشید. میوه ها و سبزیجاتی نظیر کاهو و خیار دارای مقادیر زیادی آب هستند و در صورت مصرف می توانند از وقوع کم آبی جلوگیری نمایند. در فصول گرم آب و مایعات بیشتری بنوشید و از نوشیدن قهوه و الکل زیاد اجتناب نمایید. از ورزش سنگین در هوای گرم (با اهدافی نظیر کاهش وزن) خودداری کنید. در صورت تعریق زیاد، به سرعت عمل جایگزینی مایعات را شروع نمایید.
درمان:
درمان قطعی سردرد ناشی از کم آبی، جایگزینی مایعات بدن (به صورت آب و الکترولیت) می باشد. نوشیدن آب به تنهایی مفید است، ولی برای تسریع در جذب بهتر است از آب میوه ها و یا نوشیدنی های حاوی الکترولیت ها استفاده نمایید. یک بطری مایع هر بیست دقیقه تا نیم ساعت تا رفع علائم کم آبی باید مصرف گردد. اگر سردرد شدید و غیرقابل تحمل است، در کنار درمان کم آبی از یک مسکن معمولی مانند Acetaminophen یا Ibuprofen جهت تسریع درمان استفاده نمایید.
در خاتمه باید توجه داشت که کم آبی می تواند باعث آغاز سردرد در افراد مبتلا به انواع دیگر سردرد مانند سردرد تنشی و یا سردرد خوشه ای (کلاستر) گردد. مصرف آب کافی و پرهیز از نوشیدن قهوه و الکل بیش از حد می تواند به پیشگیری از شروع سردرد در این افراد کمک نماید.
