آفت دهان (Canker sores)عبارت است از زخم های دردناکی که در مخاط دهان به وجود می‌آیند. آفت دهان سرطانی نیست. آفت دهان ممکن است با عفونت ناشی از ویروس تب خال اشتباه گرفته شود. این نوع زخم می تواند در هر دو جنس رخ دهد، اما در زنان شایع تر است.
آفت عود کننده، از مهم ترین نوع آفت هاست. زخم های عود کننده به طور معمول در دوران طفولیت تا بلوغ شروع می شوند و بهبودی آن حدود ۱ تا ۴هفته طول می کشد. زخم آفت معمولاً گرد یا بیضی بوده و یک حاشیه ی قرمز رنگ با مرکز زرد یا خاکستری دارد.
علل و عوامل ایجاد کننده
علت واقعی این بیماری هنوز ناشناخته است. سابقه ی خانوادگی در یک سوم بیماران دیده می شود. حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد بیماران اختلالاتی مانند کمبود آهن یا فولیک اسید یا ویتامین B12 دارند. عواملی مانند هیجانات روحی، ضربه، قاعدگی، حساسیت های غذایی نیز در ایجاد این بیماری مؤثرند.
این بیماری همچنین در ایدز و به ندرت در کودکان همراه با گلو درد و تب و در بعضی از بیماری های دیگر دیده می شود. با گذشت سن شدت بیماری کاهش یا بهبود می یابد و تا کنون عامل عفونی برای این بیماری کشف نشده است. اما علل زیر محتمل تر به نظر می رسند:
– استرس عاطفی یا جسمانی، اضطراب، یا ناراحتی و عصبی بودن پیش از عادت ماهانه
– آسیب به مخاط دهان در اثر خشن بودن دندان های مصنوعی، غذای داغ
– مسواک زدن، یا کار دندان پزشکی
– آزردگی و تحریک ناشی از غذاهایی مثل شکلات، غذاهای ترش و اسیدی (سرکه، غذاهای دودی)، آجیل‌ها یا چیس‌های نمک زده شده
– عفونت های ویروسی
علایم شایع آفت دهان
زخم ها کوچک، بسیار دردناک و کم عمق هستند و توسط یک غشای خاکستری پوشیده شده‌اند. حاشیه ی آنها توسط یک هاله ی قرمز پررنگ احاطه شده است.
این زخم ها می توانند روی لب‌ها، لثه‌ها، سطح داخل‌ی گونه‌ها، زبان، کام و گلو ظاهر شوند. به هنگام حمله ی آفت معمولاً ۳-۲ زخم به وجود می آیند، اما ظهور یک باره ی ۱۵-۱۰ زخم با یکدیگر، خیلی بعید نیست.
زخم ها ممکن است در ۳-۲ روز اول بسیار دردناک باشند، به نحوی که فرد موقع خوردن یا صحبت کردن دچار ناراحتی شود.
گاهی قبل از بروز زخم، برای ۲۴ ساعت احساس مورمور یا سوزش در دهان وجود دارد.
انواع آفت
آفت یک بیماری شایع بوده و تا ۲۰ درصد افراد را مبتلا می سازد. در افرادی که سطح اقتصادی و اجتماعی بالاتری دارند شایع تر است و سه فرم عمده دارد:
آفت مینور
فرم مینور یا کوچک حدود ۸۰ درصد موارد را شامل می شود. این فرم عمدتاً در گروه سنی ۱۰ تا ۴۰ سال دیده شده و ناراحتی مختصری ایجاد می نماید. زخم هایی بین ۲ تا ۴ میلی متر در لب‌ها ، گونه‌ها ، کف دهان و زیر زبان ایجاد می شود. این زخم ها در لثه‌ها ، کام و روی زبان شایع نیستند.
تعداد زخم ها در یک زمان معمولاً کم بوده و بین ۱ تا ۶ عدد متغیر است. ضایعات طی
۷ تا ۱۰ روز بهبود می یابند، ولی با فواصل نامنظمی ممکن است عود کنند. زخم ها معمولاً گرد و یا بیضی هستند، ولی ممکن است خطی نیز باشند. رنگ زخم ابتدا زرد رنگ است، ولی به تدریج خاکستری می شود. حاشیه ی زخم ملتهب و قرمز رنگ است و بهبودی، بدون بجا گذاشتن جوشگاه(جای زخم) صورت می پذیرد.
آفت مینور
آفت ماژور
فرم ماژور یا بزرگ حدود ۱۰ درصد موارد را شامل می شود. این زخم ها بزرگ تر بوده، عود بیشتری داشته، مدت بیشتری باقی می ماند و از نوع مینور دردناک تر می باشند. اندازه ی آنها ممکن است از یک سانتی متر هم بزرگ تر شود و در هر جای دهان، حتی روی زبان و کام نیز دیده شوند. تعداد آنها کم (معمولاً ۱ تا ۶ عدد) است و طی ۱۰ تا ۴۰ روز بهبود می یابند. بهبودی آنها می تواند، با بجا گذاشتن جوشگاه باشد.
آفت ماژور روی زبان
فرم شبه تب خال
این فرم در سنین کمی بالاتر از فرم های قبلی دیده می شود و در خانم ها شایع تر است. این فرم به شدت دردناک بوده و آن قدر فواصل عود کم است که زخم تقریباً به طور مداوم وجود دارد. این فرم با ایجاد تاول های ریز شروع می شود که سریعاً تبدیل به زخم های کوچک ( ۲ میلی متری ) می گردد. این ضایعات در هر جای دهان ممکن است باشند. این زخم ها بزرگ تر شده و به یکدیگر می پیوندند تا یک زخم بزرگ که طی ۱۰ روز یا بیشتر بهبود می یابد، تشکیل می شود.
به دلیل شباهت ظاهری این نوع آفت به تب خال ، فرم شبه تب خال نام گرفته است، ولی دلیلی بر دخالت ویروس تب خال در این بیماری وجود ندارد.
پیشگیری از آفت دهان
برای پیشگیری از بروز آفت دهان رعایت نکات زیر ضروری است:
– دندان های خود را روزانه حداقل دو بار مسواک بزنید و مرتب از نخ دندان استفاده کنید تا تمیزی و سلامتی دهان و دندان ها حفظ شود.
– حتی المقدور سعی کنید استرس نداشته باشید.
– از تماس نزدیک با افراد دچار عفونت خودداری کنید.
– دقت کنید که آفت، بیشتر بعد از خوردن چه نوع غذایی رخ می دهد.
– از خوردن غذاهایی که به نظر باعث آغاز حمله می شوند، خودداری کنید.
درمان
– تنها راه درمان آفت راجعه (برگشت پذیر)، رعایت مواردی است که باعث صدمه و تحریک مخاط دهان می شود، مثلا از مصرف غذاهای سفت و خشن مانند برنج برشته شده (ته دیگ) و یا مسواک زدن به طرز ناصحیح، خوردن گردو و غذاهای محرک خیلی سرد و خیلی داغ خودداری شود.
– همچنین بهتر است آزمایش هایی جهت اندازه گیری آهن خون و ویتامین B12 و اسید فولیک نیز داده شود تا چنانچه کمبودی از این لحاظ در بدن وجود دارد، برای همیشه برطرف گردد. اگر علائم دیگری مثل زخم در ناحیه ی تناسلی و مشکل چشمی یا مفصلی وجود نداشته باشد، موارد یاد شده کفایت می کند.
– عموما بیماری در اکثر بیماران با گذشت عمر بهبود یافته یا دفعات عود کم می شود. در صورتی که در یک فرد بالغ آفت شروع یا تشدید شود، بایستی به یک عامل زمینه‌ای مشکوک شویم.
– ابتدا بایستی بیماری هایی که آفت معمولاً به همراه آنها دیده می شود یا عوامل مستعد کننده ی عمومی برای ایجاد آفت رد شوند. درمان همیشه رضایت بخش نیست، ولی رعایت بهداشت دهان و استفاده از دهان شویه ی تتراسایکلین، می تواند به بهبودی بیمار کمک نماید.
– در صورتی که ارتباطی بین بروز آفت با یک ماده ی غذایی( مثل گردو ، پسته و … ) دیده می شود، بایستی آن ماده ی غذایی از رژیم غذایی بیمار حذف شود.
– امکان دارد توصیه به کشت زخم شود تا بتوان آفت را از زخم هرپسی (تب خال) افتراق داد، یا احیاناً اگر عفونت باکتریایی ثانویه وجود داشته باشد، آن را تشخیص داد.
