مشاوره قبل از تولد،پيشگيری از مشكلات در زمان بارداری و زايمان

تعريف:
مشاوره قبل از تولد، به منزله پيشگيري از مشكلات در زمان بارداري و زايمان است. عواملي كه مي‌توانند در حاملگي پيامد منفي داشته باشند، شناسايي شده و به زنان در مورد خطرهاي موجود آگاهي داده مي‌شود. درصورت امكان، راهكاري براي كاهش يا حذف آن دسته از عوامل مشكل‌ساز كه بر اساس وضعيت خانواده، شرح حال طبي يا مامايي و يا تست‌هاي اختصاصي كشف شده‌اند، طراحي مي‌شود. مشاوره قبل از حاملگي، تأثير چشمگيري روي پيامدهاي منفي حاملگي دارد و باعث بهبود آنها مي‌شود.
حاملگي ناخواسته (بدون برنامه)
مشاوره در مورد خطرهاي بالقوه حاملگي و راهكارهاي مربوط به پيشگيري از آنها، بايد قبل از حاملگي انجام شود. بيشتر زنان هنگامي كه متوجه حامله بودن خود مي‌شوند (1-2هفته بعد از اولين قاعدگي عقب‌افتاده)، طناب نخاعي جنين تشكيل شده و قلب وي در حال تپش است. در اين زمان بسياري از راهكارهاي پيشگيري (مانند مصرف اسيدفوليك براي پيشگيري از نقايص طناب عصبي) مؤثر واقع نمي‌شوند. نيمي از حاملگي‌ها بدون برنامه قبلي رخ مي‌دهند و شواهد نشان مي‌دهد كه اين نوع حاملگي‌ها در معرض بيشترين خطر هستند. در حاملگي‌هاي ناخواسته، احتمال رفتارهاي پرخطر بيشتر است. يكي از فوايد مشاوره قبل از حاملگي، تأثير آن در كاهش تعداد حاملگي‌هاي ناخواسته است.
اختلالات مزمن طبي
ديابت شيرين: ديابت، نمونه اصلي يك اختلال طبي است كه مشاوره قبل از حاملگي در مورد آن مفيد واقع مي‌شود؛ زيرا بالا بودن قند خون باعث مشكلاتي براي مادر و جنين خواهد شد. آمارها نشان مي‌دهد كه انجام مشاوره ناهنجاري‌هاي جنيني را به‌طور چشمگيري كاهش مي‌دهد و اگر قند خون مادر به خوبي كنترل شود، بسياري از عوارض قابل اجتناب هستند. مشاوره قبل از حاملگي، عوارض مامايي و هزينه‌هاي مراقبت‌هاي بهداشتي را نيز در زنان مبتلا به ديابت كاهش مي‌دهد.
صرع: احتمال وقوع اختلالات ساختماني در فرزندان زنان مبتلا به صرع در مقايسه با ديگران دو تا سه برابر بيشتر است. در مشاوره قبل از حاملگي، معمولاً توصيه مي‌شود روند درمان به درمان تك‌دارويي يا دارويي با حداقل آثار سوء بر جنين، تغيير داده شود. همچنين به زنان مبتلا به صرع توصيه مي‌شود اسيدفوليك مكمل مصرف كنند. اسيدفوليك از بسياري از ناهنجاري‌هاي مادرزادي در نوزادان مبتلا به صرع پيشگيري مي‌كند.
ساير بيماري‌هاي مزمن: در زنان مبتلا به فشار خون بالا، بيماري كليه، بيماري تيروئيد، آسم و بيماري‌هاي قلبي، مشكلات حاملگي با انجام مشاوره قبل از حاملگي، به ميزان قابل توجهي كاهش مي‌يابد و 80 درصد از آنها نوزاد طبيعي به دنيا مي‌آورند.
بيماري‌هاي ژنتيكي: در حال حاضر نقايص هنگام تولد، علت اصلي مرگ و مير نوزادان است و عامل 20 درصد از كل مرگ‌هاي دوره نوزادي محسوب مي‌شود. چند نمونه از اختلالات مادرزادي كه احتمال بروز آنها به وضوح با انجام مشاوره قبل از بارداري كاهش يافته يا از بين مي‌رود، شامل نقايص لوله عصبي، فنيل كتونوري، بيماري تي- ساكس و تالاسمي است.
مشاوران قبل از حاملگي
پزشكاني كه روش‌هاي معمول حفظ سلامتي را براي زنان واقع در سنين باروري تدارك مي‌بينند، بهترين گزينه براي ارائه مشاوره‌هاي پيشگيرانه هستند. متخصصان بيماري‌هاي زنان، داخلي، پزشكان خانواده و متخصصان بيماري‌هاي كودكان، مي‌توانند اين مشاوره را در جريان معاينات ساليانه انجام دهند. اين پزشكان مي‌توانند توصيه‌هاي اساسي قبل از حاملگي را در مورد تغذيه، مصرف الكل، استعمال دخانيات، استفاده از داروهاي غيرمجاز، مصرف ويتامين، ورزش و ساير رفتارها ارائه دهند. پرونده‌هاي طبي بايد درخواست شوند و مورد بررسي قرار گيرند.
ويزيت مشاوره قبل از حاملگي
سابقه فردي و خانوادگي: كار مشاوره با بررسي كامل سوابق طبي، مامايي، اجتماعي و خانوادگي آغاز مي‌شود. اين مشاوره ممكن است 30 دقيقه تا 1 ساعت طول بكشد.
سابقه اجتماعي: سن مادر، در هر دو انتهاي طيف سنين باروري مي‌تواند در حاملگي تأثير داشته باشد.
حاملگي در نوجوانان
احتمال كم‌خوني در زنان 15-19 ساله بيشتر است. همچنين خطر تولد نوزادان مبتلا به محدوديت رشد، احتمال زايمان زودرس و مرگ و مير نوزادي در اين گروه افزايش مي‌يابد. بروز بيماري‌هاي آميزشي نيز در اين گروه بيشتر است. زنان در اين سنين همواره در حال رشد و تكامل هستند و بنابراين نسبت به زنان مسن‌تر نياز به كالري بيشتري دارند. زنان اين گروه سني كه داراي وزن طبيعي يا كمتر از طبيعي هستند، بايد تا 400 كيلوكاري در روز مصرف كنند.
حاملگي بعد از 35 سالگي:
تقاضا براي مشاوره قبل از حاملگي در زنان مسن‌تر بيشتر است، زيرا آنها يا قبلاً حاملگي خود را به تعويق انداخته‌اند و اكنون مي‌خواهند پيامد حاملگي آنها بهينه باشد و يا اينكه قبلاً تحت درمان ناباروري بوده‌اند. در تعدادي از مطالعات مشخص شده است كه خطر عوارض مامايي و مرگ و مير نوزاد در زنان بالاي 35 سال افزايش پيدا مي‌كند. بي‌شك در زنان مسن‌تري كه مبتلا به بيماري مزمن هستند يا وضعيت فيزيكي ضعيفي دارند، موارد زير بررسي مي‌شود. سابقه طبي و جراحي، سابقه توليد مثلي از جمله پيامد هر يك از حاملگي‌هاي قبلي، درمان‌هاي دارويي و آلرژي‌هاي دارويي، سابقه خانوادگي بيماري‌هاي طبي يا ژنتيكي و اختلالات مربوط به توليد مثل، نوع يا نژاد، عوامل خطر اجتماعي مانند مصرف الكل، مصرف داروهاي غيرمجاز، مصرف سيگار، رفتارهاي پرخطر جنسي و بدرفتاري با همسر، عوامل خطر محيطي مانند تماس با آفت‌كش‌ها يا ساير مواد شيميايي و عوامل مربوط به محيط منزل و عوامل استرس‌زا.
شرح حال طبي:
در مشاوره قبل از تولد، بايد به همه عوامل خطر مربوط به مادر و جنين پرداخته شود. تقريباً همه وضعيت‌هاي طبي، مامايي يا ژنتيكي بايد قبل از حاملگي مد نظر قرار گيرند. همچنين توصيه‌ها و پيشنهاداتي قبل از حاملگي ارائه شود.
بيماري‌هاي ژنتيكي:
زناني كه به‌خاطر زمينه‌هاي قومي و نژادي و يا شرح حال فردي يا خانوادگي در معرض ابتلاي جنين‌شان به بيماري‌هاي ژنتيكي قرار دارند، بايد مشاوره مناسب دريافت كنند.
سابقه باروري
سابقه باروري شامل پرسش‌هايي در زمينه‌هاي زير است: ناباروري، پيامدهاي غيرطبيعي حاملگي، از جمله سقط، حاملگي نابجا، از دست دادن مكرر حاملگي و زايمان زودرس و عوارضي مانند مسموميت حاملگي و كنده شدن جفت. با اين وجود، زناني كه تناسب فيزيكي دارند و فاقد مشكلات طبي هستند، كمتر در معرض خطر قرار دارند.  در زنان بالاي 35 سال با وضعيت اقتصادي پايين كه شيوه زندگي و دسترسي به مراقبت‌هاي بهداشتي و در نتيجه وضعيت سلامت و بهداشت را تحت تأثير قرار مي‌دهد، افزايش قابل توجه فشار خون، ديابت، جفت سرراهي، كنده شدن جفت، زايمان زودرس و مرگ و مير حول و حوش زايمان در نوزادان ديده شده است. پژوهشگران متوجه شده‌اند كه آنوپلوئيدي جنين (اختلالات كروموزومي) تنها ناهنجاري مادرزادي است كه در ارتباط با مادر رخ مي‌دهد. سن بالاي والدين با افزايش ميزان بروز بيماري‌هاي ژنتيكي ناشي از جهش‌هاي لتوزوم غالب همراه است.
داروهاي تفريحي و استعمال دخانيات
خطرات جنيني مرتبط با الكل، ماري‌جوانا، كوكائين، آمفتامين‌ها و هروئين ثابت شده هستند. الكل منجر به عقب‌ماندگي ذهني جنين مي‌شود. استعمال دخانيات به صورت وابسته به دوز بر رشد جنين تأثير سوء دارد و  موجب افزايش خطر زايمان زودرس، محدوديت رشد جنين و وزن كم هنگام تولد مي‌شود. استعمال دخانيات همچنين با افزايش ميزان بروز اختلال كمبود توجه و بيش‌فعالي  (ADHD) كه در سنين مدرسه آشكار مي‌شود، همراه است. همچنين خطر عوارض حاملگي مرتبط با آسيب عروقي، مانند نارسايي رحمي- جفتي و كندگي جفت را افزايش مي‌دهد. در مشاوره قبل از حاملگي براي كاهش يا ترك استعمال دخانيات بايد برنامه‌اي در اختيار فرد گذاشته شود.
تماس‌هاي محيطي
تمام افراد در معرض مواد محيطي قرار دارند، اما خوشبختانه فقط تعدادي از اين عوامل روي حاملگي تأثير مي‌گذارند. تماس با ارگان‌هاي عفوني و مواد شيميايي، بيشترين خطر را به همراه دارد.
نمونه‌هايي از تماس‌هاي پرخطر به شرح زير است:
پرستاران حامله‌اي كه در معرض سيتومگالو ويروس يا ويروس سن سيشيال تنفسي قرار مي‌گيرند؛ كاركنان مراكز نگهداري روزانه كه با پاروويروس و سرخجه تماس دارند؛ كارگران صنعتي كه در معرض تماس با مواد شيميايي مانند فلزات سنگين يا حلال‌هاي آلي هستند و زناني كه در مناطق روستايي زندگي مي‌كنند و در اثر كاربرد مواد آفت‌كش و يا مصرف آب آلوده چاه، به‌طور بالقوه در معرض تماس با مواد شيميايي خطرناك قرار مي‌گيرند. متيل مركوري (جيوه) يكي از آلوده‌كننده‌هاي محيطي است كه برخي از انواع ماهي‌هاي بزرگ به آن آلوده هستند. توصيه مي‌شود زنان حامله از مصرف كوسه‌ماهي، اره‌ماهي، كرل بزرگ و تاج‌ماهي بپرهيزند و مصرف صدف‌ها و ساير انواع ماهي را به حداكثر 340 گرم در هفته محدود كنند.
شيوه زندگي و عادت‌هاي شغلي
برخي عادت‌هاي فردي و شغلي و همچنين مسائل مربوط به شيوه زندگي، ممكن است روي حاملگي تأثير داشته باشند. زن حامله بايد پيكا (هرزه‌خواري) را در مورد يخ، نشاسته، خاك و ساير مواد غيرغذايي كنار بگذارد. بسياري از رژيم‌هاي غذايي گياهخواري با كمبود پروتئين مواجه هستند؛ اما مي‌توان با افزايش مصرف تخم مرغ و پنير اين كمبود را اصلاح كرد. چاقي با تعدادي از عوارض  مانند فشار خون بالا، مسموميت بارداري (پره اكلامپسي)، حاملگي بعد از موعد، سزارين و عوارض جراحي ارتباط دارد. همچنين چاقي با پيامدهاي جنيني نامطلوب، مانند اسپانيا بيفيدا و نقايص ديواره شكمي، مرگ ديرهنگام جنين و زايمان زودرس در ارتباط است.
فعاليت‌هاي ورزشي:
در مورد خطرناك بودن ورزش در حاملگي تاكنون مطلبي ارائه نشده است؛ بنابراين زنان حامله‌اي كه وضعيت بدني آماده‌اي دارند، مي‌توانند در طول دوران حاملگي به ورزش ادامه دهند؛ ولي توصيه مي شود كه تا حد خستگي شديد ورزش نكنند، از قرار گرفتن در وضعيت خوابيده به پشت بپرهيزند، از فعاليت‌هايي كه نيازمند تعادل كامل هستند، خودداري كنند، وضعيت تبادل حرارت و جايگزيني مايعات را بهبود بخشند و از سرما و گرماي بسيار شديد دوري كنند.
بدرفتاري خانگي
حاملگي ممكن است مشكلات بين فردي را تشديد كند. از طرفي، خطر بدرفتاري همسر در حاملگي افزايش مي‌يابد. مشاور بايد اطلاعاتي را در مورد عوامل خطر خشونت خانگي به دست آورد و ملاحظات مناسب را انجام دهد.
سابقه خانوادگي:
جامع‌ترين روش براي به دست آوردن شرح حال خانوادگي، طراحي شجره‌نامه است. وضعيت سلامت و وضعيت باروري هر يك از بستگان خوني بايد در هر يك از آنان از نظر بيماري‌هاي طبي، عقب‌ماندگي ذهني، نقايص زايماني، ناباروري و سقط بررسي شود.
مصون‌سازي‌ها
مشاوره قبل از بارداري بايد شامل بررسي مصونيت در برابر سرخجه و هپاتيت B باشد. بسته به وضعيت سلامت، برنامه‌هاي مسافرت و مقطع زماني، ممكن است مصون‌سازي‌هاي ديگر هم مد نظر قرار گيرند.
تست‌هاي غربالگري
تعدادي از تست‌هاي آزمايشگاهي مي‌توانند در بررسي خطر عوارض در دوران حاملگي سودمند باشد. اين تست‌ها شامل تست‌هاي پايه‌اي هستند كه معمولاً در مراقبت‌هاي بارداري انجام مي‌شوند. به‌عنوان مثال، وضعيت ايمني از نظر سرخجه، وارسيلا و هپاتيت B بايد مشخص شود. واكسيناسيون به عنوان بخشي از روند مراقبت‌هاي قبل از حاملگي پيشنهاد مي‌گردد. با انجام CBC (شمارش كامل اجزاي خون) و سنجش ميزان حجم گلبول‌هاي قرمز (MVC) اكثر كم‌خوني‌هاي ارثي وخيم كنترل مي‌شوند. همسران زناني كه در آنان وضعيت حاملي بيماري‌هاي اتوزوم مغلوب تشخيص داده شده است، بايد بررسي شوند تا خطري كه فرزندان آنان را تهديد مي‌كند، مشخص شود. تست‌هاي اختصاصي‌تر مي‌تواند به زنان مبتلا به برخي از بيماري‌هاي طبي مزمن مانند بيماري كليه، بيماري‌هاي قلبي- عروقي و ديابت كمك كنند.

دكتر نوشين صحابي جراح و متخصص زنان، زايمان و نازايي